Quantcast
Channel: प्रतिभास
Viewing all 103 articles
Browse latest View live

गुलामी के चमत्कार

$
0
0

गुलाम बनाना, उनका व्यापार करना (खरीद-फरोख्त) एवं उनके साथ पशुओं से भी निकृष्ट व्यवहार करना - शायद मानव इतिहास के सबसे घृणित अध्याय है। भारत भी बहुत लम्बी अवधि तक गुलामी के अभिशाप से ग्रसित रहा है। यद्यपि अब भारत में ऊपरी तौर पर (सौर संवैधानिक रूप से) गुलामी समाप्त हो गयी है, किन्तु गुलामी के दूरगामी प्रभाव अब भी मौजूद हैं। स्वाभिमान की कमी; आत्मविश्वास की कमी; हर बात के लिये दूसरों का मुँह ताकना; अपनी भाषा, वेष, खान-पान आदि के उपयोग में संकोच आदि गुलामी की ही उपज हैं।

यहाँ मैने गुलामी के बारे में कुछ महान चिन्तकों के विचार संकलित करने का प्रयास किया है। शायद इनकी अच्छी समझ से ही इनको जड़-मूल से उखाड़ने में मदद मिलेगी।

( समयपाकर मैं इनका हिन्दी रूपान्तर भी प्रस्तुत करूँगा )


1) The moment the slave resolves that he will no longer be a slave, his fetters fall. Freedom and slavery are mental states.”

-- Mahatma Gandhi quotes (Indian Philosopher, internationally esteemed for his doctrine of nonviolent protest, 1869-1948)


2) Broken bones can set, open wounds can heal, and bruises can fade. But the mental scars of slavery linger far longer.

-- Unknown


3) Slaves lose everything in their chains, even the desire of escaping from them.

-- Jean Jacques Rousseau (1712-1778) Swiss political philosopher and essayist.


4) Corrupted freemen are the worst of slaves.

-- David Garrick, Prologue to Edward Moore's Gamesters


5) The genius of any slave system is found in the dynamics which isolate slaves from each other, obscure the reality of a common condition, and make united rebellion against the oppressor inconceivable.

-- Dworkin, Andrea |


6) There is no slavery but ignorance.

-- Robert G Ingersoll


7) Slavery is the parent of ignorance, and ignorance begets a whole brood of follies and vices; and every one of these is inevitably hostile to literary culture.

-- Hinton Rowan Helper


8) The most fatal blow to progress is slavery of the intellect. The most sacred right of humanity is the right to think, and next to the right to think is the right to express that thought without fear.

-- Helen H. Gardner quotes


9) But this is slavery, not to speak one’s thought.


10) Enslave a man and you destroy his ambition, his enterprise, his capacity. In the constitution of human nature, the desire of bettering one's condition is the mainspring of effort. The first touch of slavery snaps this spring.

-- Horace Mann


11) Talk about slavery! It is not the peculiar institution of the South. It exists wherever men are bought and sold, wherever a man allows himself to be made a mere thing or a tool, and surrenders his inalienable rights of reason and conscience. Indeed, this slavery is more complete than that which enslaves the body alone... I never yet met with, or heard of, a judge who was not a slave of this kind, and so the finest and most unfailing weapon of injustice. He fetches a slightly higher price than the black men only because he is a more valuable slave.

-- Thoreau, Henry David


12) Some slaves are scoured to their work by whips, others by their restlessness and ambition.
-- Ruskin, John


13) Excessive liberty leads both nations and individuals into excessive slavery.
[Lat., Nimia libertas et populis et privatis in nimiam servitutem cadit.]
-- Cicero (Marcus Tullius Cicero) (often called "Tully" for short), De Republica (I, 44)


14) Although volume upon volume is written to prove slavery a very good thing, we never hear of the man who wishes to take the good of it by being a slave himself.

-- Abraham Lincoln


15) Whenever I hear anyone arguing for slavery, I feel a strong impulse to see it tried on him personally.

-- Lincoln, Abraham


16) The art of being a slave is to rule one's master.

-- Diogenes of Sinope


17) Good kings are slaves, and their people are free.

-- Marie Leszczynska (a/k/a Maria Karolina Leszczynska) (Leszcsinski)


18) No pope ever condemned slavery.

-- Joseph McCabe




भारत में गुलाम संस्कारों के अवशेष

$
0
0

१) अंग्रेजी भाषा - जिसे हम 'सुपर गुलामों'ने सिर पर बैठा रखा है। यहाँ की हर अर्ध-शिक्षित माँ यही कहते हुए सुनी जा सकती है की मेरे बेटे को तो हिन्दी की गिनती आती ही नहीं है।

२) बात-बात पर 'सर'का प्रयोग -यूरोप के किसी व्यक्ति को 'सर'कह दो तो वह आपको आँख फ़ाड़कर देखगा। भारत में हर किसी को 'सर'कह दिया जाता है। एक मानेकशा ही थे जिन्होने इन्दिरा जी को 'मेडम'कहने से मना कर दिया था।

३) कालोनी -भारत के किसी भी महानगर में हर किलोमीटर पर कोई न कोई "कालोनी"है। किसी समय यह शब्द "बाहर से आये अंग्रेज मालिकों"की बस्ती को कहते थे। हम अपने को ही गाली क्यों देना चाहते हैं?

४) गोरी चमड़ी के प्रति असहज भावना -इस पर तो कुछ कहने की जरूरत ही नहीं है।

५) वंशवाद -भारत में वंसवाद अभी भी फल-फूल रहा है। यह अपने-आप में हमारी अप्रजातांत्रिक गुलामी का कारण भी है और लक्षण भी। इसी से मिलता -जुलता कुसंस्कार है किसी छोटे-मोटे नेता के आगे-पीछे सैकड़ों वाहनों की दौड़ और किसी अभिनेता/नेता/क्रिकेट स्टार के दर्शनों के लिए उमड़नेवाली भीड़ ।

६) भ्रष्टाचार -किसी भी समाज को गुलाम बनाने के लिये उसमें भ्रष्टाचार के बीज बोना सबसे कारगर तरीका माना जाता है। अंग्रेजों ने यह काम बहुत सफ़ाई के साथ किया। हम आज भी इससे निजात नहीं पा सके हैं। किसी भी समाज में भ्रष्टाचार और विकास का ३६ का आंकड़ा है। इंग्लैण्ड लौटने पर क्लाइव के विरुद्ध भ्रष्टाचार का मुकदमा चला था और उसको सजा हुई थी।

७) दिखावा और डींग हांकना -भारत में दिखावा करने के चक्कर में लोग अपना खेत-बारी, जमीन-जायजात बेच देते हैं। पर सत्य को स्वीकार नहीं कर सकते कि उनके पास साधन और अर्थ की कमी है।

८) असमान स्कूली व्यवस्था -यह भी गुलामी की देन है जो अब तक बनी हुई है और अब फल-फूल रही है।

९) पुलिस से डर -विकसित देशों में लोग पुलिस को अपना हितैषी समझते हैं। ब्रिटिश काल में भारत में पुलिस अत्याचार और भ्रष्टाचार की पर्याय थी। इसमें कोई खास बदलाव नहीं आया है।

१०) क्रिकेट -कोई रचनात्मक काम करने की जरूरत ही क्या है? बस क्रिकेट सुनो, क्रिकेट खेलो, क्रिकेट की चर्चा करो..

११) टाई -इस गरम देश में टाई? गुलामी के संस्कार इतनी जल्दी कैसे मिट सकते हैं?

१२) 'विदेशी'कामोह -
वैश्वीकरण का आन्दोलन भी भारतीयों के 'इम्पोर्टेड'सामान के मोह को कम नही कर पाया है। आज भी किसी 'विदेशी'की कही हुई बात को यहाँ अधिक प्रामाणिक माना जाता है। हम अपने देश के सुन्दरतम स्थानों को भले ही न देख पायें , विदेश-गमन के लिए हजार बहाने निकाल लेते है। हमारे बच्चों को भारत के भूगोल का भले ही ज्ञान न हो, वे अमेरिका, ब्रिटेन और कनाडा का भूगोल अच्छी तरह जानते हैं।


थमते-थमते थमेंगे ये आँसू ।
रोना है ये कोई हंसना नही है।।

क्या अंग्रेजी नही मरेगी?

$
0
0
ब्रिटिशसाम्राज्यनेगुलामबनाए देशोंपरअंग्रेजीलादकरउसेफैलानेमेंमददकीब्रिटेनकाप्रभुत्वसमाप्तहोतेहीदुनियाका अमेरिकीआर्थिकएवंसैनिकप्रभुत्वसेसामनापडाइसकेकारणविश्व मेंअंग्रेजीकोफलने-फूलनेकादोबारा मौकामिल गया। पूर्वमेंब्रिटेनद्वारा गुलामबनाये गए देशअबभीअंग्रेजीसेपीछानहींछुडापारहेहैं

अंग्रेजी के भविष्य को लेकर कई विचारकों ने भविष्यवाणियां की हैं जिनके निष्कर्ष अलग-अलग हैं। किसीभाषा के तीव्र प्रसार के पीछे उसका आर्थिक एवं सामाजिक महत्व प्रमुख कारण होता है। कईविचारकोंकामाननाहैकीअंगरेजीकीभांतिहीकईभाषाएँप्रतुत्वमेंआयींऔरयुद्ध, आर्थिककारण, तकनीकीपरिवर्तन, सामाजिकक्रान्तिआदिकेचलतेउनकादबदबासमाप्त होगयावेख़ुदहीमरणासन्नहोगयींअँग्रेजीकाभीयहीहालहोगाइसकेनिम्नलिखितकारणहोसकतेहैं:

) भाषायीएवंसांस्कृतिकगुलामीकेविरुद्धचेतनाकाविकास

)
अमेरिकी आर्थिक एवं सामरिक दबदबा कम होना

)
चीन का उदय

४) हिन्दी, स्पैनिश, अरबी आदि बोलने वालों की संख्या का बढ़ना

५)
अँग्रेजी बोलने वाले देशों की जनसंख्या में कमी

६)
विश्वमेंशिक्षाकाप्रसार

७)
यूनिकोड का प्रादुर्भाव

८)
मशीन अनुवाद का पदार्पण

९)
विश्वकीअधिकाँशभाषाओंमेंविकिपीडियाकाआरम्भ

१०) इंटरनेटकेकारणज्ञानकीसुलभता एवं आसानी से शिक्षाप्रद सामग्री का विकास

११) नयी प्रौद्योगिकी
एवं तकनीकी शिक्षा का विकास


उन्नीसवींशताब्दीसेहीयहप्रोपेगैंडाकियेजारहाहैकीअँग्रेजीविश्वभाषाहोनेजारहीहैयहअभीतकनहींहोपायाहैअंतरजालपरभीअंगरेजीकेकंटेंटकाप्रतिशतलगातारकमहोताजारहाहैश्रीडेविडग्रैदोलकामाननाहैकीविश्वभाषाकेरूपमेंअंगरेजीअपनेशीर्षपरपहुँचचुकीहै औरअबउसकेपतनकेदिनआरम्भहोरहेहैं, वैसेहीजैसेबुझने केपहलेलौतेजहोजातीहै!


सन्दर्भ :

भाषा-विविधता के लिए गूगल का योगदान

$
0
0
गूगलअबविभिन्न भाषाओं के १५०० से अधिक उत्पाद तक बनाचुकाहैयहगूगलकीलोकप्रियताकाजीवंतप्रमाणतोहैही , यूनिकोडकीबढीहुईउपयोगिताकोभीसिद्धकरनेकेलिएकाफीहै।


हिन्दी को भी गूगल का योगदान कम नहीं है। गूगलमेलहिन्दी में है; गूगलट्रांसलिटरेशनटूलकी सहायता से रोमन-कुंजीपटल का उपयोग कारने वाले भी धड़ल्ले से हिन्दी लिख रहे हैं; गूगलअनुवादकटूल से विश्व की अनेक प्रमुख भाषाओं से सीधे हिन्दी में अनुवाद किये जा सकता है।

अंग्रेजीमेंगूगलकेआधिकारिकचिट्ठेपरयहरपटपढिये :


Hitting 40 languages

अथातो भ्रम जिज्ञासा

$
0
0
कहते हैं की दवा जितनी कड़वी होती उतना ही लाभकर। विषस्य विषमौषधम् ( विष की दवा विष ही होती है )। एक समय था जब कांग्रेस पार्टी ने स्वदेशी आन्दोलन चलाया था ; आज एक विदेशी ही उसका सिरमौर है। भारत में पितृ-पक्ष में लोग पितरों ( पूर्वज ) कोश्राद्ध देते हैं; विवाहादि के समय पितरों को निमंत्रण दिया जाता है ; लेकिन उसी भारत में आज के बेटा-बहू अपने साथ अपने माँ -बाप तक को रखना नहीं चाहते। पहले कहते थे किशिष्य पर सदा गुरु का ऋण रहता है ; आजकल के ट्यूशनखोर गुरू पहले ही भारी भरकम फीस लेकर शिष्य को कर्ज के बोझ तलेदबाने में मदद कर रहे हैं।

जीवन विरोधाभासों से भरा पडा है। कई बार तर्कसम्मत न लगने वाली चीजें ही सही होती हैं। विज्ञ लोग विरोधाभासों को जानते ही नहीं , उनका भरपूर उपयोग करते हैं। आइये देखें कि श्लोकों , कविताओं एवं सूक्तियों में विरोधाभासों का चित्रण किस प्रकार किया गया है-


सिर राखे सिर जात है, सिर काटे सिर होय ।

काटे पै कदली फरै, कोटि जतन को सींच ।

लघुता से प्रभुता मिलै, प्रभुता से प्रभु दूर ।

काहे रे नलिनी तू कुम्हिलानी, तेरे हि नालि सरोवर पानी ।

जेतो नीचे ह्वै चले, तेरो ऊंचो होय ।

बड़ा हुआ तो क्या हुआ, जैसे पेड़ खजूर ।

स्वयं महेश: श्वसुरो नगेश:
सखा धनेश: तनयो गणेश:।
तथापि भिक्षाटनमेव शम्भो:
बलीयसी केवलं ईश्वरेक्षा ।।

(भगवान शंकर स्वयं महेश ( महा ईश ) हैं; उनके स्वसुर नगेश (पहाड़ों के राजा, हिमालय) हैं; उनके मित्र धनेश (कुबेर) हैं और पुत्र गणेश (गणों के स्वामी) हैं। तथापि वे भीख मांगते हैं! इश्वर की इच्छा ही सबसे बलवान है। )

ब्रह्म सत्यं, जगत मिथया ( ब्रह्म सत्य है, जगत मिथ्या है; अर्थात जो दिखता है वह सत्य नहीं है, जो नहीं दिखता वही सही है।)

ज्यों-ज्यों भीगै श्याम रंग, त्यों-त्यों उज्ज्वल होई ।
(ज्यों-ज्यों काले रंग में भीगते हैं, त्यों-त्यों साफ होते जाते हैं !!)

एक: चन्द्र: तमो हन्ति..
(एक ही चन्द्रमा अंधकार को हर लेता है, किन्तु असंखय तारागण नहीं)



इसी तरह:

दीपक की लौ बुझने से पूर्व तेज हो जाती है।

मधुरी बानी, दगाबाजकी निशानी ।

अधजल गगरी छलकत जाय, भरी गगरिया चुप्पे जाय।

ज्यों खरचे, त्यों-त्यों बढ़े (विद्या)

दीपक तले अंधेरा !

गुरू गुड़, चेला चीनी ..

Anxiety rests the head that wears the crown.

संतोषंपरमंसुखम् ( जिसकेपासकुछनहींहै, वहीसबसेसुखीहै।)


( अथातोब्रह्मजिज्ञासा - अर्थातअबब्रह्मविषयकजिज्ञासाआरम्भहोतीहैयहवेदान्तदर्शनयाब्रह्मसूत्रकाआरंभिकसूत्रहै। )

ज्ञान केवल अंग्रेजी की बपौती नहीं है

$
0
0
महाभारतकेबारेमेंकहाजाताहैकि"यद्इहास्तितद्अन्यत्र, यद्इहास्तितद्क्वचिद" (जोयहाँहैवहअन्यत्रहोसकताहै, लेकिनजोयहाँनहींहैवहकहींनहीहै) यहबातशायदधर्मकेबारेमेंकहीगयीहै।किन्तुइसीतरहकावक्तव्यकुछलोगअंग्रेजीकेबारेमेंभीउवाचतेहुएमिलजातेहैं।ऐसेलोगोंकेइसभ्रमकीदवागूगलअनुवादहै।आइयेदेखें, कैसे ?

अधिकांशलोगोंकोपताहोगाकिविकिपीडियाकेलेखसैकड़ोंभाषाओंमेंहैं - अंग्रेजी, जर्मन, फ़्रेंच, हिन्दीआदि।आपअपनेपसन्दकेकिसीटापिकपरपहलेअंग्रेजीमेंलेखदेखिये।इसकेबादफ़्रेंच, जर्मनआदिमेंभीउसटापिकपरलेखदेखिये। (इसकेलियेबांयेतरफ़लिंकमिलजातेहैं।) यदिआपकोइनभाषाओंमेंलिखानहींसमझआताहैतोकोईबातनहीं - गूगलअनुवादककासहारालीजिये।इन्हेअंग्रेजीयाहिन्दीमेंअनुवादकरकेपढ़िये।गूगलअनुवादकआजकलइतनाकारगरतोहोहीगयाहैकिविषयकेऔसतजानकरकोसबबातेंसमझमेंजातीहैं।इसप्रयोगसेआपपायेंगेकिएक-दोभाषाओंमेंअवश्यहीऐसाकुछहैजोअंग्रेजीमेंउपलब्धनहींहै - कभीकोईचित्र, कभीकोईउपशीर्षक, कभीकोईसमीकरण, कभीकोईचार्ट, कभीप्रस्तुतीकरणकी अलगशैली, कभीकोईभिन्न
दृष्टिकोणयहीगूगलअनुवादककाअसलीयोगदानहैजोहमेंअंग्रेजीकेकुएँसेभीबाहरझांकनेकीसुविधादेताहै।

मैइसप्रयोगकाबहुतायतमेंप्रयोगकरतारहताहूँ।हिन्दीविकिपीडियापरलेखलिखतेसमयइसकाभरपूर उपयोगकरता
हूँ।

टूल बिना सब सून

$
0
0
किसी ने खूब कहा है की मनुष्य औजारों का उपयोग कराने वाला जानवर है। बिना उपकरणों के वह कुछ भी नहीं है ; उपकरण होने पर वह सब कुछ है। विंस्टन चर्चिल ने कभी कहा था कि हमें औजार दो और काम पूरा हो जायेगा .

किसी मौजूदा औजार को किसी अब तक अज्ञात काम के लिए प्रयोग करना भी अपने आप में रचनात्मकता है; नवाचार (इन्नोवेसन) है।

आइये हिन्दी-विकिपीडियामें अंत:निर्मित सम्पादक के एक ऐसे ही उपयोग की बात करें। यह एक ध्वन्यात्मक (फोनेटिक) लिप्यान्तरण औजार है जो रोमन की-बोर्ड के सहारे टाइप किए गए पाठ को हाथोहाथ देवनागरी में बदलता जाता है। तो क्या? बताता हूँ..

यदि आपके पास कोई ऐसा टेक्स्ट है जो अंग्रेजी या किसी अन्य भाषा में है या कई लिपियों का मिश्रित रूप है और आप इन लिपियों में लिखे टेक्स्ट को प्रभावित किए बिना इसमे कुछ देवनागरी के नए टेक्स्ट डालना चाहते हैं या इसमे स्थित देवनागरी टेक्स्ट को बदलना चाहते हैं तो यह बड़े काम की चीज है। इस प्रकार यह हिन्दी में कंटेंट-सृजन के लिए बहुत उपयोगी है क्योंकि ऐसा मसाला हमको अक्सर मिल जाता है जिसका थोड़ा सा मूल्यवर्धन (वैल्यू ऐडीशन) करने से एक उपयोगी कन्टेन्ट बन जाता है।

इसकाउपयोगकैसेकरें?हिन्दी-विकिपीडिया के किसी पृष्ट को खोलिए और उसे एडिट कराने के लिए क्लिक कीजिए । यह सम्पादक हाजिर हो जायेगा। इसके टेक्स्ट-बॉक्स में अपना मौजूदा टेक्स्ट पेस्ट कीजिए और जहाँ-जहाँ देवनागरी टेक्स्ट डालना हो डाल दीजिये। काम पूरा करने के बाद इस टेक्स्ट को कापी कर लीजिये और अभीष्ट जगह पर चिपका दीजिये। ध्यान रखिये कि इसे विकिपीडिया में 'सेव'नहीं करना है नही तो जो पेज आपने खोला है वह बदल जायेगा और उस टोपिक का अनर्थ हो जाएगा।
जाँचकेलिएयहाँजाइए

कहने की जरूरत नहीं कि यह काम किसी अन्य संपादक से भी किया जा सकता है जो हाथोहाथ बदलाव करता है; केवल नए टाइपकिऐ को देवनागरी में बदलता हो; वह नहीं जो रोमन में लिखे को
एकमुश्तदेवनागरीमें बदल देता हो

अंतरजाल पर हिन्दी में कैरिअर मार्गदर्शन

$
0
0
आजजबसुबहअखबारखोलातोपताचलाकी''कैरीअरदिशा''नामसेहिन्दीमेंएकनयाजालस्थलआरम्भहुआहै।बड़ीखुशीकीबातहैकिधीरे-धीरेहिन्दीमेंकैरिअरमार्गदर्शनकास्तरबढ़ताजारहाहै।आनेवालेदिनोंमेंलोगआईआईटी (जे ) , सीपीएम्टीऔरअन्यप्रतियोगीपरीक्षाओंकेबारेमेंउच्चकोटिकीजानकारीआनेकीआशाकीजासकतीहै।


इससमयमेरीजानकारीमें
कुछ कैरिअरमार्गदर्शकस्थलनिम्नवतहैं:

रोजगार समाचार (हिन्दी)

योजना (हिन्दी पत्रिका)

संघलोकसेवाआयोग (हिन्दी)

कैरिअर दिशा

कैरिअरसलाह

उचितकर्म

विजयमित्र

शिक्षादीक्षाइन्फोर्मेशन

कैरीअरवाच

रोजगारऔरकैरीअर

My Own Business (Hindi)

भारतमेंशिक्षासहायता


इसके अलावा लगभग सभी हिन्दी इ-पत्रों में भी रोजगार एवं कैरिअर से सम्बंधित कालम होता ही है ।



हिन्दी सशक्तिकरण के सरल सूत्र

$
0
0
हिन्दी दिवस पर हिन्दी के बारे में लोगों के विचार पढ़कर लोगों की हिन्दी से घनिष्ट सम्बन्ध साफ-साफ़ दिख रहा है। मैं भी इस अवसर पर कुछ कहना चाहूँगा:

१) इतिहास से सीखा है की उतार-चढाव होते रहते हैं ; आशा रखो, कर्मरत रहो, धीरज रखो । स्थिति बदल कर रहेगी; भारत हिन्दीमय होकर रहेगा।

२) हिन्दी को कर्ता, कर्म और करणचाहिये

हिन्दीकर्म - हिन्दी में गोष्ठियां हों; हिन्दी में विविध विषयों पर चर्चा के लिए समूह बनें; हिन्दी विकिपेडिया को समृद्ध बनाया जाय; हिन्दी चिट्ठाकारी से और अधिक लोगों को जोड़ा जाया; इसमे विषयों की विविधता और गहराई का समावेश किये जाय; अन्तरजाल को उपयोगी हिन्दी सामग्री से भर दिया जाय। हिन्दी यहाँ भी राज करे।

हिन्दीकरण - हिन्दी/देवनागरी के लिये उपयोगी सॉफ्टवेयर, हिन्दीएवं देवनागरी में समर्थ टूल , मोबाइल पर हिन्दी टूल आदि

हिन्दीकर्ता - अधिकाधिक लोगों को हिन्दी से जोड़ने की जरूरत है। पत्रकार, विद्यार्थी, अध्यापक, साहित्यकार , इंजीनियर , डाक्टर , वैज्ञानिक, किसान, राजनेता सब जुडें। अपने-अपने क्षेत्र के जितने ही प्रतिभाशाली लोग हिन्दी से जुडेंगे, हिन्दी का कल्याण उतना ही अधिक सुनिश्चित होगा । हर हिन्दी-सेवी यही सोचे की हिन्दी के लिए वह क्या कर सकता है जो दूसरे नही कर सकते या नही कर पा रहे हैं। बूंद-बूंद से घड़ा भरता है।

३) कोई कहता है हिन्दी को सरल बनाना चाहिए; कोई कहता है हिन्दी का विकास किये जाना चाहिए; कोई कहता है हिन्दी को रोजगार की भाषा बनाना चाहिए; कोई कहता है हिन्दी को दूसरी भाषाओं के शब्द लेने से परहेज नहीं करना चाहिए; कोई कहता है हिन्दी में अच्छी किताबें आनी चाहिए । मैं कहता हूँ की हिन्दीकेसशक्तीकरण (इम्पावरमेन्ट) कीजरूरतहै ; हिन्दी में बकी सब कुछ है या अपने-आप हो जायेगा।

४) जिस तरह आम जनता में, प्रिंट माध्यमों में, टीवी पर हिन्दी का बोलबाला है, अंतरजाल पर भी उसका राज स्थापित किया जाय।

५) ठोटे-छोटे नये कामों से हिन्दी का हित होगा। उदाहरण के लिये हिन्दी टेक्स्ट को ध्वनि में बदलने का एक प्रोग्राम लाखों भाषणों पर भरी पड़ेगा।

६) केन्द्र सरकार और राज्य सरकारों पर जोर डाला जाय की वे जनसामान्य की भाषा हिन्दी को रोजगार से जोड़ने के लिए कदम उठाएं । लोग अंग्रेजी के पीछे इसलिये भाग रहे हैं क्योंकि देश्भाषा-द्रोही शडयन्त्रकारियों ने अचोटे-बड़े सभी रोजगारों पर उसका एकाधिकार बना कर रक दिया है।

७) केन्द्र सरकार के साथ-साथ हिन्दी प्रदेशों की सरकारें हिन्दी के बहुउपयोगी प्रोग्राम बनने के लिए धन उपलब्ध कराएँ। इसी तरह सरकार अंतरजाल पर हिन्दी का उपयोगी कंटेंट बढ़ने के लिए धन उपलब्ध कराये।

८) इलेक्ट्रानिक-शासन के इस युग में हमें अधिकाधिक सूचना हिन्दी एवं देसी भाषाओं में मंगनी चाहिए।

९) हिन्दी बाजार से जुड गयी है ; अब इसे बाज़ार पर पूर्ण कब्जा करने के लिए तैयार कीजिये ।

१०) हिन्दी भाषा में उसकी बोलियों के शब्द लीजिये। अन्य भारतीय भाषाओं के शब्द लीजिये । इससे हिन्दी भारतीय भाषाओं के समीप जायेगी । हिन्दी की स्वीकार्यता बढेगी। देश की एकता मजबूत होंगी।

११) आवश्यक होने पर विदेशी शब्द भी लीजिये लेकिन इसे अंग्रेजी का 'डस्टबिन'मत बनने दीजिये । हिंग्लिश का हर स्तर पर विरोध होना चाहिए। भाषा-साम्राज्यवादी शक्तियां परदेके पीछे से हिग्लिश को महिमामंडित करके तिल-तिल करके हिन्दी और देसी भाषाओं को भ्रष्ट करना चाह्ती हैं। इससे अंतत: हिन्दी के सम्पूर्ण लोप का की स्थिति बना दी जायेगी।

१२) अपनी भाषा की प्रगति के बिना देश की प्रगति अधूरी है। यह कहना ग़लत है की भारत की प्रगति होने पर हिन्दी भी अपने-आप सशक्त हो जायेगी। भाषा की प्रगति से देश की प्रगति होगी और देश की प्रगति से भाषा की । इसलिए यह सुनिश्चित किया जाना चाहिए की भाषा और देश की प्रगति साथ-साथ हो ।

१३) हिन्दी को केवल सरकार के भरोसे छोड़ना खतरनाक होगा। हिन्दी से जब 'पब्लिक'जुड जायेगी तब इसका हित सुनिश्चित हो जाएगा। विविध क्षेत्रों के लोग हिन्दी से जुड़ें, इसका यत्न किया जाय। इससे हिन्दी में विविधता आयेगी, सृजनशीलता बढेगी, नए-नए विचार पनपेंगे, विचारों के टक्कर से व्यावहारिक विचार छानकर सामने आयेंगे।


भारतवाणी पोर्टल पर उपलब्ध शब्दकोश एवं परिभाषा कोश

$
0
0

भारतवाणी पोर्टलपर विभिन्न भारतीय भाषाओं के लगभग ६०० शब्दकोश एवं परिभाषा कोश उपलब्ध हैं। यह यूनिकोड में है और इसमें सर्च की सुविधा भी है। खोजने के लिए अंग्रेजी के अलावा हिन्दी कीबोर्ड भी उपलब्ध है।


अगदतंत्र एवं न्याय वैद्यक शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Toxicology and Medical Jurisprudence Glossary (English-Hindi)

अंगामी-अंग्रेजी-हिंदी शब्दकोश | Angami-English-Hindi Dictionary

अण्डमानी-हिंदी-द्विभाषीक सचित्र शब्दावली | Andamanese-Hindi-English Pictorial Glossary

अंतरराष्‍ट्रीय विधि परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of International Law (English-Hindi)

त्रिभाषिक प्रशासनिक शब्दकोश (अंग्रेज़ी-गुजराती-हिंदी) | ત્રીભાષીય વહીવટી શબ્દકોષ (અંગ્રેજી-ગુજરાતી-હિન્દી) | Trilingual Administrative Dictionary (English-Gujarati-Hindi)

Trilingual Dictionary : Hindi-English-Nepali

अंतरिक्ष विज्ञान शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Space Science Glossary (English-Hindi)

अनुप्रयुक्त भूविज्ञान शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Applied Geology Terms (English-Hindi)

अपातानी-अंग्रेजी-हिंदी शब्दकोश | Apatani-English-Hindi Dictionary

अभिनव हिंदी कोश | Abhinav Hindi Kosh

अरबी-हिंदी कोश | Arabi-Hindi Kosh

अर्थशास्त्र : मूलभूत शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Economics : A Fundamental Glossary (English-Hindi)

अर्थशास्त्र शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-बोडो) | Glossary of Economics (English-Bodo)

अर्थशास्त्र शिक्षार्थी शब्द संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Economics Learners Glossary (English-Hindi)

अर्धचालक शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Semiconductor (English-Hindi)

अवधी शब्द-कोश | Awadhi Shabd-kosh

अवधी साहित्य-कोश | Awadhi Sahitya-Kosh

आओ-अंग्रेजी-हिंदी शब्दकोश | Ao-English-Hindi Dictionary

आयुर्विज्ञान : मूलभूत शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Medical Sciences : A Fundamental Glossary (English-Hindi)

आयुर्विज्ञान के सामान्य शब्द एवं वाक्यांश (अंग्रेजी-तमिल-हिंदी) | Common Medical Terms and Phrases (English-Tamil-Hindi)

आयुर्विज्ञान शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-ओडिया) | Glossary of Medical Science (English-Odia)

आयुर्वेद परिभाषा कोश (संस्कृत-अंग्रेजी) | Definitional Dictionary of Ayurveda (Sanskrit-English)

आर्थिक भूविज्ञान शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Economic Geology Terms (English-Hindi)

इतिहास परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Itihas Paribhasha Kosh (English-Hindi)

इतिहास शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-ओडिया) | Glossary of History (English-Odia)

इतिहास शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of History (English-Hindi)

इलेक्ट्रॉनिकी शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Electronics (English-Hindi)

इस्पात एवं अलोह धातुकर्म शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Steel and Non-Ferrous Metallurgy (English-Hindi)

उर्दू-हिंदी शब्दकोश | Urdu-Hindi Shabdkosh

उर्दू-हिन्दी परिचय कोश | Urdu-Hindi Parichay Kosh

उर्दू-हिन्दी विद्यार्थी कोश | Urdu-Hindi Student’s Dictionary

औषधि प्रतिकूल प्रतिक्रिया शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Drug Adverse Reaction Glossary (English-Hindi)

कजि-बुरू | हो-हिन्दी शब्दकोश | An Ho-Hindi Dictionary

कंप्यूटर विज्ञान शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Computer Science Glossary (English-Hindi)

कंप्यूटर शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-बोडो) | Glossary of Computer (English-Bodo)

कर्नाटकांत उलोव्चे कोंकणी शब्द संग्रह | Karnatakant Ullovche Konkani Shabda Sangraha

कुड़माली शब्दकुधि | Kudmali Shabdkudhi

कृषि कीट विज्ञान परिभाषा-कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Agricultural Entomology (English-Hindi)

कृषिविज्ञान : मूलभूत शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Agriculture : A Fundamental Glossary (English-Hindi)

कोंकणी (तद्भव) संस्कृत शब्दकोश | Konkani (Tadbhav) Sanskrit Shabdakosh

कोन्याक-हिंदी-अंग्रेजी शब्दकोश | Konyak-Hindi-English Dictionary

कोश विज्ञान कोश (अंग्रेजी-हिंदी, हिंदी-अंग्रेजी) | Kosh Vigyan Kosh (English-Hindi, Hindi-English)

कोशिका जैविकी परिभाषा-कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Cell Biology (English-Hindi)

कोशिका जैविकी शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Cell Biology (English-Hindi)

खनन एवं भूविज्ञान शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Mining and Geology (English-Hindi)

खनिज विज्ञान शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Mineralogy Terms (English-Hindi)

गणित की मूलभूत शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Fundamental Glossary of Mathematics (English-Hindi)

गणित परिभाषा-कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Mathematics (English-Hindi)

गणित शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Mathematics (English-Hindi)

गुणता-नियंत्रण शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी तथा हिंदी-अंग्रेजी) | Quality Control Glossary (English-Hindi and Hindi-English)

गृह विज्ञान शब्द संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Home Science (English-Hindi)

गृहविज्ञान : मूलभूत शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Home Science : A Fundamental Glossary (English-Hindi)

चेक-हिंदी कोश | Czech-Hindi Kosh

जर्मन-हिंदी कोश (खंड 1) | German-Hindi Kosh (Part 1)

जर्मन-हिंदी कोश (खंड 2) | German-Hindi Kosh (Part 2)

जलवायु विज्ञान शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Climatology (English-Hindi)

जीवविज्ञान : शिक्षार्थी शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Biology : Learners Glossary (English-Hindi)

जीवाश्म विज्ञान शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Palaeontology Terms (English-HIndi)

जैवप्रौद्योगिकी : मूलभूत शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Biotechnology : A Fundamental Glossary (English-Hindi)

डोगरी डिक्शनरी दूआ भाग | Dogri Dictionary Vol. II

डोगरी डिक्शनरी भाग पैह्ला | Dogri Dictionary Vol. I

डोगरी सचित्र शब्दावली | Dogri Pictorial Glossary

तत्सम शब्द कोश (बहुभाषी) | Tatsama Words Dictionary (Multilingual)

तमिल-हिंदी-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश खंड-1 | Tamil-Hindi-English Trilingual Dictionary Part-1

तमिल-हिंदी-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश खंड-2 | Tamil-Hindi-English Trilingual Dictionary Part-2

तरल यांत्रिकी परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Fluid Mechanics (Hindi-English)

तँवरधारी-हिन्दी शब्दकोश | Tawardhari-Hindi Shabdkosh

तांगखुल-अंग्रेजी-हिंदी शब्दकोश | Tangkhul-English-Hindi Dictionary

दर्शनशास्त्र परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Philosophy (English-Hindi)

दर्शनशास्त्र शब्द संग्रह (अंग्रेजी-ओडिया) | Glossary of Philosophy (English-Odia)

दूरसंचार की मूलभूत शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Fundamental Glossary of Telecommunication Terminology (English-Hindi)

दृश्यकला कोश | A Dictionary of Terms in Visual Art

देहवाली भिली शब्द चित्रावली | Dehwali Bhili Pictorial Glossary

धातुकर्म परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Metallurgy (English-Hindi)

पत्रकारिता एवं मुद्रण शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Journalism & Printing (English-Hindi)

पत्रकारिता परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Patrakarita Paribhasha Kosh (English-Hindi)

पर्यावरण विज्ञान : मूलभूत शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Environmental Science : A Fundamental Glossary (English-Hindi)

पर्यावरण विज्ञान परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Environmental Science (English-Hindi)

पादप आनुवंशिकी परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Plant Genetics (English-Hindi)

पादप रोग विज्ञान परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Plant Pathology (English-Hindi)

पावरी भिली शब्द चित्रावली | Pictorial Glossary In Pavri Bhili

पाश्‍चात्य संगीत परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Western Music Definitional Dictionary (English-Hindi)

पुरातत्व और वास्तुकला की मूलभूत शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Fundamental Glossary of Archaeology and Architecture (English-Hindi)

पुरातत्व परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Archaeology (English-Hindi)

पुरावनस्पतिविज्ञान परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Palaeobotany Definitional Dictionary (English-Hindi)

पुस्तकालय एवं सूचना विज्ञान परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Library and Information Sciences (English-Hindi)

पुस्तकालय एवं सूचना विज्ञान शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Library and Information Science Glossary (English-Hindi)

पुस्तकालयविज्ञान परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Pustakalaya Vigyan Paribhasha Kosh (English-Hindi)

पूँजी बाजार एवं संबद्ध शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Capital Market and Associated Terminology (English-Hindi)

पेट्रोलियम प्रौद्योगिकी परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Petroleum Technology (English-Hindi)

प्रबंध विज्ञान परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Management Science (English-Hindi)

प्रशासनिक शब्दावली (हिंदी-अंग्रेजी) | Glossary of Administrative Terms (Hindi-English)

प्रसारण : तकनीकी शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Broadcast : Technical Terminology (English-Hindi)

प्राकृतिक विपदा शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Natural Disaster Terms (English-Hindi)

प्राणिविज्ञान परिभाषा-कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Zoology (English-Hindi)

प्राणिविज्ञान शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी-बोडो) | Glossary of Zoology (English-Hindi-Bodo)

प्राणीविज्ञान : मूलभूत शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Zoology : A Fundamental Glossary (English-Hindi)

प्लाज्मा भौतिकी शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Plasma Physics (English-Hindi)

फ्रांसीसी-हिंदी कोश | French-Hindi Kosh

बघेली-हिन्दी शब्दकोश | Bagheli-Hindi Shabdakosh

बुन्देली-हिन्दी शब्दकोश | Bundeli-Hindi Shabdakosh

बृहत् पारिभाषिक शब्द संग्रह प्राणिविज्ञान (अंग्रेजी-हिंदी) | Comprehensive Glossary of Zoology (English-Hindi)

बृहत् पारिभाषिक शब्द-संग्रह : आयुर्विज्ञान (अंग्रेजी-हिंदी) | Comprehensive Glossary of Technical Terms : Medical Sciences (English-Hindi)

बृहत् पारिभाषिक शब्द-संग्रह : आयुर्विज्ञान, कृषि एवं इंजीनियरी (हिंदी-अंग्रेजी) | Comprehensive Glossary of Technical Terms : Medical Sciences, Agriculture & Engineering (Hindi-English)

बृहत् पारिभाषिक शब्द-संग्रह : मानविकी एवं सामाजिक विज्ञान (अंग्रेजी-हिंदी) खंड 1, 2 | Comprehensive Glossary of Technical Terms : Humanities & Social Sciences (English-Hindi) Vol 1 & 2

बृहत् पारिभाषिक शब्द-संग्रह : मानविकी तथा सामाजिक विज्ञान (हिंदी-अंग्रेजी) | Brihat Paaribhashik Shabd-Sangrah : Maanavikee Tatha Samajik Vigyan (Hindi-English)

बृहत् पारिभाषिक शब्द-संग्रह : मुद्रण इंजीनियरी (अंग्रेजी-हिंदी) | Comprehensive Glossary of Technical Terms : Printing Engineering (English-Hindi)

बृहत् पारिभाषिक शब्द-संग्रह : विज्ञान (अंग्रेजी-हिंदी) खंड 1, 2 | Comprehensive Glossary of Technical Terms : Science (English-Hindi) Vol 1 & 2

ब्रजभाषा सूर-कोश (प्रथम खंड) | Braja Bhasha Soor-Kosh (Vol-I)

भारतीय इतिहास कोश | Bharatiya Itihas Kosh

भारतीय दर्शन परिभाषा कोश खंड-1 (हिंदी) | Definitional Dictionary of Indian Philosophy Vol.-I (Hindi)

भारतीय दर्शन परिभाषा कोश खंड-2 (हिंदी) | Definitional Dictionary of Indian Philosophy Vol.-II (Hindi)

भारतीय दर्शन परिभाषा कोश खंड-3 (हिंदी) | Definitional Dictionary of Indian Philosophy Vol.-III (Hindi)

भारतीय भाषा कोश, खंड-१ (बहुभाषी) | Bharatiya Bhasha Kosh, Part-1 (Multilingual)

भारतीय भाषा कोश, खंड-२ (बहुभाषी) | Bharatiya Bhasha Kosh, Part-2 (Multilingual)

भारतीय भाषा कोश, खंड-३ (बहुभाषी) | Bharatiya Bhasha Kosh, Part-3 (Multilingual)

भारतीय भाषा कोश, खंड-४ (बहुभाषी) | Bharatiya Bhasha Kosh, Part-4 (Multilingual)

भाषाविज्ञान परिभाषा कोश (खंड-1) | Bhasha Vigyan Paribhasha Kosh (Vol-1)

भाषाविज्ञान परिभाषा कोश (द्वितीय खंड) | Bhasha Vigyan Paribhasha Kosh (Vol-2)

भाषाविज्ञान परिभाषा कोश | Bhasha Vigyan Paribhasha Kosh (Bharat Book Centre)

भाषाविज्ञान शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी तथा हिंदी-अंग्रेजी) | Glossary of Linguistics (English-Hindi And Hindi-English)

भूगोल की मूलभूत शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Fundamental Glossary of Geography (English-Hindi)

भूगोल शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-बोडो) | Glossary of Geography (English-Bodo)

भूगोल शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Geography (English-Hindi)

भूभौतिकी शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Geophysics Terms (English-Hindi)

भूविज्ञान शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-बोडो) | Glossary of Geology (English-Bodo)

भौतिकी : मूलभूत शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Physics : A Fundamental Glossary (English-Hindi)

भौतिकी : शिक्षार्थी शब्द संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Physics : Learners Glossary (English-Hindi)

भौतिकी शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-ओडिया) | Glossary of Physics (English-Odia)

भौतिकी शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी-बोडो) | Glossary of Physics (English-Hindi-Bodo)

भौतिकी शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Physics (English-Hindi)

मनोविज्ञान परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Psychology (English-Hindi)

मनोविज्ञान शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-ओडिया) | Glossary of Psychology (English-Odia)

मनोविज्ञान शब्दावली (अद्यतनीकृत) (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Psychology (Updated) (English-Hindi)

मराठी-हिंदी-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश (खंड-1) (अ-ढ) | Marathi-Hindi-English Trilingual Dictionary (Vol-1) (अ-ढ)

मराठी-हिंदी-अंग्रेजी त्रिभाषा कोश, जिल्द-2 | Marathi-Hindi-English Trilingual Dictionary Vol-2

मलयालम-हिंदी व्यावहारिक लघुकोश | Malayalam-Hindi Vyavaharik Laghu Kosh

मानचित्रविज्ञान परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Maanachitravijnan Paribhasha Kosh (English-Hindi)

मालवी-हिन्दी शब्दकोश | Malvi-Hindi Dictionary

माल्टो-हिंदी-अंग्रेजी शब्दकोश | Malto-Hindi-English Dictionary

मिश्मी-अंग्रेजी-हिंदी शब्दकोश | Mishmi-English-Hindi Dictionary

मुण्डारी मुहावरा कोश | Mundari Muhavara Kosh

मूलभूत इलेक्ट्रॉनिकी शब्दावली (अंग्रजी-हिंदी) | Fundamental Glossary of Electronics (English-Hindi)

मूलभूत प्रशासनिक शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Fundamental Administrative Terminology (English-Hindi)

मूलभूत प्रशासनिक शब्दावली (अंग्रेजी-कश्मीरी) | Fundamental Administrative Terminology (English-Kashmiri)

मूलभूत प्रशासनिक शब्दावली (अंग्रेजी-डोगरी) | Fundamental Administrative Terminology (English-Dogri)

मूलभूत प्रशासनिक शब्दावली (अंग्रेजी-बोडो) | Fundamental Administrative Terminology (English-Bodo)

मूलभूत प्रशासनिक शब्दावली (अंग्रेजी-संथाली) | Fundamental Administrative Terminology (English-Santhali)

मृदा विज्ञान परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Soil Science (English-Hindi)

यांत्रिक इंजीनियरी की मूलभूत शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Fundamental Glossary of Mechanical Engineering (English-Hindi)

यांत्रिक इंजीनियरी परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Mechanical Engineering (English-Hindi)

रसायन : मूलभूत शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Chemistry : A Fundamental Glossary (English-Hindi)

रसायन : शिक्षार्थी शब्द संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Chemistry : Learners Glossary (English-Hindi)

रसायन शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Chemistry (English-Hindi)

राजनीति विज्ञान की मूलभूत शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Fundamental Glossary of Political Science (English-Hindi)

राजनीतिविज्ञान परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Rajaneetivijnan Paribhasha Kosh (English-Hindi)

रासायनिक इंजीनियरी शब्द-संग्रह (अंग्रजी-हिंदी) | Glossary of Chemical Engineering (English-Hindi)

रूसी-हिंदी कोश | Russian-Hindi Kosh

रेशम विज्ञान शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Sericulture (English-Hindi)

रोग निदान एवं विकृति शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Cinical Diagnostics and Pathology Glossary (English-Hindi)

वनस्पति विज्ञान परिभाषा-कोश (संशोधित एवं परिवर्धित संस्करण) (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Botany (Revised and Enlarged Edition) (English-Hindi)

वनस्पति विज्ञान शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Botany (English-Hindi)

वनस्पतिविज्ञान मूलभूत शब्दावली (अंग्रजी-हिंदी) | Botany : A Fundamental Glossary (English-Hindi)

वाणिज्य परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Vanijya Paribhasha Kosh (English-Hindi)

वाणिज्य मूलभूत शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Fundamental Glossary of Commerce (English-Hindi)

वाणिज्य शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-बोडो) | Glossary of Commerce (English-Bodo)

वानिकी शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Forestry (English-Hindi)

वाल्मीकि रामायण तथा आयुर्वेद | Valmiki Ramayan Tatha Ayurved

विद्युत इंजीनियरी परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Electrical Engineering (English-Hindi)

व्रजभाषा सूर-कोश (छठा खंड) | Braja Bhasha Soor-Kosh (Vol-VI)

व्रजभाषा सूर-कोश (तृतीय खंड) | Braja Bhasha Soor-Kosh (Vol-III)

व्रजभाषा सूर-कोश (दसवाँ खंड) | Braja Bhasha Soor-Kosh (Vol-X)

व्रजभाषा सूर-कोश (द्वितीय खंड) | Braja Bhasha Soor-Kosh (Vol-II)

व्रजभाषा सूर-कोश (नवाँ खंड) | Braja Bhasha Soor-Kosh (Vol-IX)

व्रजभाषा सूर-कोश (पंचम खंड) | Braja Bhasha Soor-Kosh (Vol-V)

व्रजभाषा सूर-कोश (सातवाँ खंड) | Braja Bhasha Soor-Kosh (Vol-VII)

शल्यविज्ञान परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Surgical Terms (English-Hindi)

शिक्षा परिभाषा कोश खंड-1 (अंग्रेजी-हिंदी) | Shiksha Paribhasha Kosh Part-1 (English-Hindi)

शिक्षा परिभाषा कोश खंड-2 (अंग्रेजी-हिंदी) | Shiksha Paribhasha Kosh Part-2 (English-Hindi)

शिक्षा शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-ओडिया) | Glossary of Education (English-Odia)

शिक्षा शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-बोडो) | Glossary of Education (English-Bodo)

शैलविज्ञान परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Petrology (English-Hindi)

शैलविज्ञान शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Petrology Terms (English-Hindi)

संक्रियाविज्ञान शब्दावली (अंग्रेजी-हिन्दी) | Glossary of Operational Research (English-Hindi)

संताली-हिंदी शब्दकोश | Santali-Hindi Shabdakosha

समाज कार्य परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Samaj Karya Paribhasha Kosh (English-Hindi)

समाजशास्त्र शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-बोडो) | Glossary of Sociology (English-Bodo)

समाजशास्त्र शिक्षार्थी शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Learners Glossary of Sociology (English-Hindi)

समेकित रक्षा शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Consolidated Defence Glossary (English-Hindi)

संरचनात्मक भूविज्ञान एवं विवर्तनिकी शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Structural Geology and Tectonics (English-Hindi)

संस्कृत चित्रपदकोशः | Pictorial Glossary in Sanskrit

सामान्य भूविज्ञान शब्दावली (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of General Geology Terms (English-Hindi)

साहित्य समीक्षा परिभाषा शब्दकोश इंग्लिश-सिंधी & सिंधी-इंग्लिश | Dictionary of Literary Terminology in English-Sindhi & Sindhi-English

सिंधी भक्ति-साहित्य शब्दकोश | Sindhi Bhakti Sahitya Shabdkosh

सिंधी भाषा-विज्ञान कोश | Sindhi Bhasha Vigyan Kosh

सिंधी समानार्थी शब्दकोश | A Dictionary of Sindhi Synonyms

सिविल इंजीनियरी परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Civil Engineering Paribhasha Kosha (English-Hindi)

सूक्ष्मजैविकी परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Microbiology (English-Hindi)

सूचना प्रौद्योगिकी शब्द-संग्रह (अंग्रेजी-हिंदी) | Glossary of Information Technology (English-Hindi)

सूत्रकृमि विज्ञान परिभाषा कोश (अंग्रेजी-हिंदी) | Definitional Dictionary of Nematology (English-Hindi)

हलायुध कोशः | Halayudh Kosh (Sanskrit)

हिंदी पारिभाषिक लघु कोश | Hindi Paribhashik Laghu Kosh

हिंदी-असमिया-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश : जिल्द 1 | হিন্দী-অসমীয়া-ইংৰাজী ত্ৰিভাষিক অভিধান: প্ৰথম ভাগ | Hindi-Assamese-English Trilingual Dictionary : Vol 1

हिंदी-असमिया-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश : जिल्द 2 | হিন্দী-অসমীয়া-ইংৰাজী ত্ৰিভাষিক অভিধান: দ্বিতীয় ভাগ | Hindi-Assamese-English Trilingual Dictionary : Vol 2

हिंदी-असमिया-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश : जिल्द 3 | হিন্দী-অসমীয়া-ইংৰাজী ত্ৰিভাষিক অভিধান: তৃতীয় ভাগ | Hindi-Assamese-English Trilingual Dictionary : Vol 3

हिंदी-इंडोनेशियाई कोश | Hindi-Indonesia Kosh

हिंदी-उड़िया व्यावहारिक लघु कोश | ହିନ୍ଦୀ-ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟବହାରିକ ଲଘୁ କୋଷ | Hindi-Odia Vyavaharik Laghu Kosh

हिंदी-कन्नड-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश : जिल्द 1 | ಹಿಂದಿ-ಕನ್ನಡ-ಆಂಗ್ಲ ತ್ರಿಭಾಷಾ ಕೋಶ : ಸಂಪುಟ 1 | Hindi-Kannada-English Trilingual Dictionary : Vol 1

हिंदी-कन्नड-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश : जिल्द 2 | ಹಿಂದಿ-ಕನ್ನಡ-ಆಂಗ್ಲ ತ್ರಿಭಾಷಾ ಕೋಶ : ಸಂಪುಟ 2 | Hindi-Kannada-English Trilingual Dictionary : Vol 2

हिंदी-कन्नड-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश : जिल्द 3 | ಹಿಂದಿ-ಕನ್ನಡ-ಆಂಗ್ಲ ತ್ರಿಭಾಷಾ ಕೋಶ : ಸಂಪುಟ 3 | Hindi-Kannada-English Trilingual Dictionary : Vol 3

हिंदी-कश्मीरी सामान्य शब्दकोश | Hindi-Kashmiri Common Vocabulary

हिंदी-कश्मीरी-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश : जिल्द 1 | Hindi-Kashmiri-English Trilingual Dictionary : Vol 1

हिंदी-कश्मीरी-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश : जिल्द 2 | Hindi-Kashmiri-English Trilingual Dictionary : Vol 2

हिंदी-कश्मीरी-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश : जिल्द 3 | Hindi-Kashmiri-English Trilingual Dictionary : Vol 3

हिंदी-गुजराती-अंग्रेजी त्रिभाषा कोश : जिल्द 1 | હિન્દી-ગુજરાતી-અંગ્રેજી ત્રિભાષી શબ્દકોશ : ભાગ ૧ | Hindi-Gujarati-English Trilingual Dictionary : Vol 1

हिंदी-गुजराती-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश : जिल्द 2 | હિન્દી-ગુજરાતી-અંગ્રેજી ત્રિભાષી શબ્દકોશ : ભાગ ૨ | Hindi-Gujarati-English Trilingual Dictionary : Vol 2

हिंदी-गुजराती-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश : जिल्द 3 | હિન્દી-ગુજરાતી-અંગ્રેજી ત્રિભાષી શબ્દકોશ : ભાગ ૩ | Hindi-Gujarati-English Trilingual Dictionary : Vol 3

हिंदी-चीनी कोश | Hindi-Chinese Kosh

हिंदी-तेलुगु व्यावहारिक लघु कोश | Hindi-Telugu Vyavaharik Laghu Kosh

हिंदी-फारसी कोश | Hindi-Farsi Kosh

हिंदी-बंगला-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश : जिल्द 1 | হিন্দি-বাংলা-ইংরেজি ত্রিভাষিক অভিধান: ভলিউম ১ | Hindi-Bengali-English Trilingual Dictionary : Vol-1

हिंदी-बंगला-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश : जिल्द 2 | হিন্দি-বাংলা-ইংরেজি ত্রিভাষিক অভিধান: ভলিউম ২ | Hindi-Bengali-English Trilingual Dictionary: Vol-2

हिंदी-बंगला-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश : जिल्द 3 | হিন্দি-বাংলা-ইংরেজি ত্রিভাষিক অভিধান: ভলিউম ৩ | Hindi-Bengali-English Trilingual Dictionary: Vol-3

हिंदी-बर्मी कोश | Hindi-Barmi Kosh

हिंदी-मराठी-अंग्रेजी त्रिभाषा कोश : जिल्द-2 | Hindi-Marathi-English Trilingual Dictionary : Vol-2

हिंदी-मराठी-अंग्रेजी त्रिभाषा कोश : जिल्द-1 | Hindi-Marathi-English Trilingual Dictionary : Vol-1

हिंदी-मराठी-अंग्रेजी त्रिभाषा कोश : जिल्द-3 | Hindi-Marathi-English Trilingual Dictionary : Vol-3

हिंदी-मलयालम-अंग्रेजी त्रिभाषा कोश जिल्द-1 | ഹിന്ദി-മലയാളം-ഇംഗ്ലീഷ് ത്രിഭാഷാ നിഘണ്ടു വാല്യം1 | Hindi-Malayalam-English Trilingual Dictionary Vol-1

हिंदी-मलयालम-अंग्रेजी त्रिभाषा कोश जिल्द-2 | ഹിന്ദി-മലയാളം-ഇംഗ്ലീഷ് ത്രിഭാഷാ നിഘണ്ടു വാല്യം2 | Hindi-Malayalam-English Trilingual Dictionary Vol-2

हिंदी-मलयालम-अंग्रेजी त्रिभाषा कोश जिल्द-3 | ഹിന്ദി-മലയാളം-ഇംഗ്ലീഷ് ത്രിഭാഷാ നിഘണ്ടു വാല്യം3 | Hindi-Malayalam-English Trilingual Dictionary Vol-3

हिंदी-मलयाळम् व्यावहारिक लघु कोश | Hindi-Malayalam Vyavaharik Laghu Kosh

हिंदी-संताली शब्दकोश | Hindi-Santali Shabdakosh

हिंदी-सिंधी-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश : जिल्द 1 | Hindi-Sindhi-English Trilingual Dictionary : Vol 1

हिंदी-सिंधी-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश : जिल्द 2 | Hindi-Sindhi-English Trilingual Dictionary : Vol 2

हिंदी-सिंधी-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश : जिल्द 3 | Hindi-Sindhi-English Trilingual Dictionary : Vol 3

हिंदी-सिंहल कोश | Hindi-Sinhal Kosh

हिंदी-स्पेनी कोश | Hindi-Spanish Kosh

हिंदी-स्वाहीली कोश | Hindi-Swahili Kosh

हिंदू धर्मकोश | Hindu DharmaKosh

हिन्दी-डोगरी डिक्शनरी | Hindi-Dogri Dictionary

हिन्दी-तमिल व्यावहारिक लघु कोश | Hindi-Tamil Vyavaharik Lagu Kosh

हिन्दी-परजा शब्दकोश | Hindi-Parja Shabdkosh

हिन्दी-भतरी शब्दकोश | Hindi-Bhatari Shabdkosh

हिन्दी-हल्बी शब्दकोश | Hindi-Halbi Shabdkosh

অসমীয়া চিত্র শব্দাৱ্লী | Pictorial Glossary in Assamese

অসমীয়া সাংস্কৃতিক শব্দকোষ | Asamiya Sanskritik Shabdakosh

ফান্দামেণ্টেল এডমিনিষ্ট্ৰেটিভ টাৰমিন’ল’জী (ইংলিস-অসমীয়া ) | मूलभूल प्रशासनिक शब्दावली (अंग्रेजी-असमिया) | Fundamental Administrative Terminology (English-Assamese)

বাংলা-হিন্দি-ইংরেজি ত্রিভাষিক অভিধান: ভলিউম ১ | बंगला-हिंदी-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश जिल्द 1 | Bengali-Hindi-English Trilingual Dictionary: Volume 1

বাংলা-হিন্দি-ইংরেজি ত্রিভাষিক অভিধান: ভলিউম ১ |बंगला-हिंदी-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश जिल्द 2 | Bengali-Hindi-English Trilingual Dictionary: Volume 2

বাংলা-হিন্দি-ইংরেজি ত্রিভাষিক অভিধান: ভলিউম ৩ |बंगला-हिंदी-अंग्रेज़ी त्रिभाषा कोश जिल्द 3 | Bengali-Hindi-English Trilingual Dictionary: Volume 3

ভাষাকোষ | Bhashakosh (Bengali)

ভাষার তত্ত্ব ও বাংলা ভাষা | Bhasar Tattwa O Bangla Bhasa

মনিপুরী ৱাহৈশিংবু য়েক্তুনা তাকপা লাইরিক | Pictorial Glossary in Manipuri

লরনর্স মনিপুরী-ইংলিশ দিক্সনারী | Learners Manipuri-English Dictionary

ਇਨਸਾਇਕਲੋਪੀਡੀਆ ਡਿਕਸ਼ਨਰੀ ਆਫ ਬਾਇਲੋਜੀ (ਅੰਗਰੇਜੀ-ਪੰਜਾਬੀ) | Encyclopaedic Dictionary of Biology (English-Punjabi)

ਪੰਜਾਬੀ ਇਨਸਾਇਕਲੋਪੀਡੀਆ ਡਿਕਸ਼ਨਰੀ ਆਫ ਪ੍ਰੋਵਰਬ | Punjabi Encyclopaedic Dictionary of Proverbs

ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ | Mahan Kosh (English-Punjabi)

ਯੂਨੀਸਟਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ-ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦ ਕੋਸ਼ | Unistar English-Punjabi Dictionary with Grammar

ગુજરાતી-અંગ્રેજી વહીવટી શબ્દકોષ | Gujarati-English Administrative Dictionary

ગુજરાતી-હિન્દી-અંગ્રેજી ત્રિભાષી શબ્દકોશ : ભાગ – 1 | गुजराती-हिंदी-अंग्रेजी त्रिभाषा कोश, जिल्द-1 | Gujarati-Hindi-English Trilingual Dictionary : Vol-1

ગુજરાતી-હિન્દી-અંગ્રેજી ત્રિભાષી શબ્દકોશ : ભાગ – ૨ | गुजराती-हिंदी-अंग्रेजी त्रिभाषा कोश, जिल्द-2 | Gujarati-Hindi-English Trilingual Dictionary : Vol-2

ગુજરાતી-હિન્દી-અંગ્રેજી ત્રિભાષી શબ્દકોશ : ભાગ – ૩ | गुजराती-हिंदी-अंग्रेजी त्रिभाषा कोश, जिल्द-3 | Gujarati-Hindi-English Trilingual Dictionary : Vol-3

વ્યવ્હારોપીયોગી ગુજરાતી-ગુજરાતી શબ્દકોષ | Vyavaharopayogi Gujarati-Gujrati Shabdakosh

ଓଡିଆ ଲୋକସଂସ୍କୃତି ଶବ୍ଦକୋଷ | Odiya Lokasanskruti Sabdakosa

ଓଡ଼ିଆ-ଓରାଓଁ-କିଷାନ୍ ଶବ୍ଦକୋଷ | Odia-Oraon-Kisan Sabdakosa

ଓଡ଼ିଆ-ହିନ୍ଦୀ ବ୍ୟବହାରିକ ଲଘୁ କୋଷ | उड़िया-हिंदी व्यावहारिक लघु कोश | Odia-Hindi Vyavaharik Laghu Kosh

କଥିତ ଓଡିଆ ଶବ୍ଦକୋଷ | Kathita Odia Sabdakosa

ପ୍ରଶାସନ ଶବ୍ଦକୋଷ (ଇଂରାଜୀ ଓଡ଼ିଆ) | Prasasana Shabdakosha (English-Odia)

அடிப்படை நிர்வாகக் கலைச்சொல் (ஆங்கிலம்-தமிழ்) | Fundamental Administrative Terminology (English-Tamil)

గోండి డిక్షనరి | गोंडि शब्दकोश | Gondi Dictionary (Gondi-Telugu-English-Hindi)

Western Music Definitional Dictionary (Hindi-English) (CSTT)

A fundamental Glossary of Broadcasting (English-Hindi)

Agriculture : A Fundamental Glossary (English-Hindi) (CSTT)

Angami-English-Hindi Dictionary

Ao-English-Hindi Dictionary

Apatani-English-Hindi Dictionary

Botany : A Fundamental Glossary (English-Hindi) (CSTT)

Champoo Nudigannadi (Kannada)

Civil Engineering Paribhasha Kosha (English-Hindi) (CSTT)

Common Medical Terms and Phrases (English-Tamil-Hindi) (CSTT)

Comprehensive Glossary of Technical Terms (Medical Science) (English-Hindi) (CSTT)

Comprehensive Glossary of Zoology (English-Hindi) (CSTT)

Computer Science Glossary (English-Hindi) (CSTT)

Computer Tantrajnana Padavivarana Kosha (English-Kannada)

Definitional Dictionary of Agricultural Entomology (English-Hindi) (CSTT)

Definitional Dictionary of Agricultural Entomology (Hindi-English) (CSTT)

Definitional Dictionary of Botany (Revised and Enlarged Edition) (English-Hindi) (CSTT)

Definitional Dictionary of Cell Biology (English-Hindi) (CSTT)

Definitional Dictionary of Cell Biology (Hindi-English) (CSTT)

Definitional Dictionary of Electrical Engineering (English-Hindi) (CSTT)

Definitional Dictionary of Environmental Science (English-Hindi) (CSTT)

Definitional Dictionary of Indian Philosophy (Hindi) (CSTT)

Definitional Dictionary of Library and Information Science (English-Hindi)

Definitional Dictionary of Mechanical Engineering (English-Hindi) (CSTT)

Definitional Dictionary of Microbiology (English-Hindi) (CSTT)

Definitional Dictionary of Nematology (English-Hindi)(CSTT)

Definitional Dictionary of Nematology (Hindi-English)(CSTT)

Definitional Dictionary of Petroleum Technology (English-Hindi) (CSTT)

Definitional Dictionary of Petroleum Technology (Hindi-English) (CSTT)

Definitional Dictionary of Philosophy (English-Hindi) (CSTT)

Definitional Dictionary of Psychology (English-Hindi) (CSTT)

Definitional Dictionary of Soil Science (English-Hindi) (CSTT)

Definitional Dictionary of Surgical Terms (English-Hindi) (CSTT)

Definitional Dictionary of Zoology (English-Hindi) (CSTT)

Definitional Dictionary of Zoology (Hindi-English) (CSTT)

English-Angami Bilingual Dictionary (CIIL)

English-Ao Bilingual Dictionary (CIIL)

English-Assamese-Bodo Trilingual Dictionary (IIT-Guwahati)

English-Kannada Nighantu (University of Mysore)

English-Punjabi Dictionary

Fundamental Administrative Terminology (English-Asamiya) (CSTT)

Fundamental Administrative Terminology (English-Bengali) (CSTT)

Fundamental Administrative Terminology (English-Bodo) (CSTT)

Fundamental Administrative Terminology (English-Dogri) (CSTT)

Fundamental Administrative Terminology (English-Gujarati) (CSTT)

Fundamental Administrative Terminology (English-Hindi) (CSTT)

Fundamental Administrative Terminology (English-Kannada) (CSTT)

Fundamental Administrative Terminology (English-Konkani) (CSTT)

Fundamental Administrative Terminology (English-Maithili) (CSTT)

Fundamental Administrative Terminology (English-Malayalam) (CSTT)

Fundamental Administrative Terminology (English-Manipuri) (CSTT)

Fundamental Administrative Terminology (English-Marathi) (CSTT)

Fundamental Administrative Terminology (English-Nepali) (CSTT)

Fundamental Administrative Terminology (English-Odia) (CSTT)

Fundamental Administrative Terminology (English-Punjabi) (CSTT)

Fundamental Administrative Terminology (English-Santali) (CSTT)

Fundamental Administrative Terminology (English-Sindhi) (CSTT)

Fundamental Administrative Terminology (English-Tamil) (CSTT)

Fundamental Administrative Terminology (English-Telugu) (CSTT)

Fundamental Administrative Terminology (English-Urdu) (CSTT)

Fundamental Glossary Of Political Science (English-Hindi) (CSTT)

Glossary of Administrative Terms (Hindi-English) (CSTT)

Glossary of Applied Geology Terms (English-Hindi) (CSTT)

Glossary of Botany (English-Hindi) (CSTT)

Glossary of Botany (English-Odia)

Glossary of Cell Biology (English-Hindi) (CSTT)

Glossary of Chemical Engineering (English-Hindi) (CSTT)

Glossary of Chemistry (English-Hindi) (CSTT)

Glossary of Climatology (English-Hindi)(CSTT)

Glossary of Commerce (English-Bodo)

Glossary of Commerce (English-Odia)

Glossary of Computer (English-Bodo)

Glossary of Economics (English-Bodo)

Glossary Of Education (English-Bodo) (CSTT)

Glossary of Electronics (English-Hindi)

Glossary of General Geology Terms (English-Hindi) (CSTT)

Glossary of Geography (English-Hindi)

Glossary of Geophysics Terms (English-Hindi) (CSTT)

Glossary of History (English-Hindi) (CSTT)

Glossary Of Home Science (English-Hindi) (CSTT)

Glossary of Linguistics (English-Hindi)(CSTT)

Glossary of Linguistics (Hindi-English) (CSTT)

Glossary of Mining And Geology (English-Hindi) (CSTT)

Glossary of Operational Research (English-Hindi)

Glossary of Physics (English-Hindi) (CSTT)

Glossary of Psychology (UPDATED) (English-Hindi)

Glossary of Technical Term : Mathematics for Higher Second Level (English-Urdu) (NCPUL)

Glossary of Technical Terms : Administration (English-Urdu) (NCPUL)

Glossary of Technical Terms : Geography (English-Urdu) (NCPUL)

Glossary of Technical Terms : Physics (Farhang-e-Istalahat : Physics) (NCPUL)

Glossary of Technical Terms History and Political Science (English-Urdu) (CSTT)

Glossary of Zoology (English-Odia)

Halagannada Padasampada (Kannada)

Hindi-Bhatari Shabdkosh (TRI, Chhattisgarh)

Hindi-English-Kodava Trilingual Dictionary (CIIL)

Hindi-Halbi Shabdkosh (TRI Chhattisgarh)

Hindi-Kannada-English Trilingual Dictionary (CHD)

Hindi-Parja Shabdkosh (TRI Chhattisgarh)

Hindi-Telugu Vyavaharik Laghu Kosh (CHD)

Janapada Vastukosha (Kannada)

Jeevashastra Paribhashika Shabdakosha (English-Kannada)

Kannada Janapada Nighantu Vol-1 (KJU)

Kannada-English Dictionary & Word Usage (CIIL)

Kannada–Konkani Ratnakosh

Keetashastra Paribhashika Shabdakosha (English-Kannada)

Konkani (Tadbhav) Sanskrit Shabdakosh

Konyak-English-Hindi Dictionary

Kosh Vigyan Kosh (English-Hindi)(KHS)

Kosh Vigyan Kosh (Hindi-English) (KHS)

Krishi Rasayanashastra Paribhashika Shabdakosha (English – Kannada) (UAS-B)

Krishi Rasayanashastra Shabdartha Nirupanavali (English-Kannada)

Krishi Sasyashastra Paribhashika Shabdakosha (English-Kannada)

Krishi Vijnana Padakosha (Glossary of Agriculture Sciences) (UAS-B)

Kumbarike Vrutti Padakosha (English-Kannada-Kannada)(KASAPA)

Kumbarike Vrutti Padakosha (Kannada-Kannada)(KASAPA)

Kumbarike Vrutti Padakosha (Marathi-Kannada)(KASAPA)

Kumbarike Vrutti Padakosha (Telugu-Kannada)(KASAPA)

Kumbarike Vrutti Padakosha (Tulu-Kannada)(KASAPA)

Learners Glossary of Sociology (English-Hindi)

Maanachitravijnan Paribhasha Kosh (English-Hindi) (CSTT)

Malayalam-English Dictionary & Word Usage (CIIL)

Malenada Nudikosha (KANNADA-KJU)

Malto-Hindi-English Dictionary

Meenugarike Paribhashika Shabdakosha (A Glossary of Fisheries) (Kannada)

Navakarnataka Vijnana Tantrajnana Padasampada (2011)

Odia-Ho Sabdakosh

Odia-Khadia Dictionary (Kharia)

Odia-Kui sabdakosh

Odia-Munda Sabdakosh

Odia-Oraon-Kisan-Sabdakosh (ATLC)

Odia-Saura Sabdakosh

Odiya Loka Sanskruti Sabdakosa

Pampana Nudigani (Kannada)

Physics : A Fundamental Glossary (English-Hindi) (CSTT)

Physics Learners Glossary (English-Hindi) (CSTT)

Quality Control Glossary (English-Hindi) (CSTT)

Quality Control Glossary (Hindi-English) (CSTT)

Rajaneetivijnan Paribhasha Kosh (English-Hindi) (CSTT)

Rajaneetivijnan Paribhasha Kosh (Hindi-English) (CSTT)

Samaj Karya Paribhasha Kosh (English-Hindi) (CSTT)

Samaj Karya Paribhasha Kosh (Hindi-English) (CSTT)

Samalpuri Odia Shabdakosha (Orissa Sahitya Akademi)

Sankshipta Kannada Nighantu (Kannada Sahitya Parishattu)

Sanskrit-Hindi Electronic Dictionary (JNU)

Sindhi Samanarth Shabdkosh | A Dictionary of Sindhi Synonyms

Space Science Glossary (English-Hindi) (CSTT)

Tamil-English Dictionary (CIIL)

Telugu-English Dictionary & Word Usage (CIIL)

Urdu-Hindi Parichay Kosh (KHS)

Urdu-Hindi Shabdkosh (UP Hindi Sansthan)

Vanijya Paribhasha Kosh (English-Hindi) (CSTT)

Western Music Definitional Dictionary (English-Hindi) (CSTT)

अरबी-हिंदी कोश | Arabi-Hindi-Kosh (CHD)

(فرہنگِ اصطلاحات ، فرہنگ برائے تکنیکی اصطلاحاتِ انتظامیہ (انگریزی اردو | Glossary of Technical Terms : Administration (English-Urdu)

(فرہنگِ اصطلاحات ، فرہنگ برائے تکنیکی اصطلاحاتِ تاریخ اور سیاسیات (انگریزی اردو | Glossary of Technical Terms : History and Political Science (English-Urdu)

(فرہنگِ اصطلاحات ، فرہنگ برائے تکنیکی اصطلاحاتِ جغرافیہ(انگریزی اردو | Glossary of Technical Terms : Geography (English-Urdu)

(فرہنگِ اصطلاحات ، فرہنگ برائے تکنیکی اصطلاحاتِ طبیعات(انگریزی اردو | Glossary of Technical Terms : Physics (English-Urdu)

A Book on Administrative Phraseology (Enlarged Edition) : English-Gujarati

A Dictionary : Part-1 (Hindustani & English), Part-2 (English & Hindustani)

A Dictionary of Manipuri Verbs

A New Hindustani English Dictionary

Administrative-Legal Terminology (English-Gujarati)

An Adiwasi Oriya-Telugu-English Dictionary

Anglo-Lotha Vocabulary

Barind Anchaler Bhasha O Shabdakosh | বরিন্দ অঞ্চলের ভাষা ও শব্দকোষ

Bengali-Nepali Dictionary | বাংলা নেপালি অভিধান | बङ्गला नेपाली शब्दकोश

Bhutia- English Terminology and Colloquialisms

Bhutia-English Dictionary

Brokskat-Urdu-Hindi-English Dictionary

Chalanti Odia Abhidhan

Classified Recall Vocabulary in Bengali | বাংলায় শ্রেণীবদ্ধ পুনরাহ্বান শব্দভান্ডার

Classified Recall Vocabulary in Malayalam

Dakhina Odisara Kathita Odia Bhasa

Definitional Dictionary of Dramatics-Film and Television (English-Hindi)

Dictionary of Common Words In Indian Languages Vol-1

Dictionary of Common Words In Indian Languages Vol-2

Dungri Bhili Pictorial Glossary

Encyclopedic Dictionary of Zoological Terms (Sanskrit – Sanskrit – English)

English-Malayalam Bilingual Dictionary

ENGLISH-MIZO DICTIONARY

English-Punjabi Dictionary

Fundamental Administrative Terminology (English-Bangla)

Fundamental Administrative Terminology (English-Gujarati) | મૂળભૂત વહીવટી પરિભાષા (અંગ્રેજી-ગુજરાતી)

Fundamental Administrative Terminology (English-Kannada)

Fundamental Administrative Terminology (English-Konkani) (CSTT) | मूलभूत प्रशासनिक शब्दावली (अंग्रेजी-कोंकणी)

Fundamental Administrative Terminology (English-Maithili)

Fundamental Administrative Terminology (English-Malayalam)

Fundamental Administrative Terminology (English-Manipuri)

Fundamental Administrative Terminology (English-Marathi)

Fundamental Administrative Terminology (English-Nepali)

Fundamental Administrative Terminology (English-Odia)

Fundamental Administrative Terminology (English-Punjabi)

Fundamental Administrative Terminology (English-Sindhi)

Fundamental Administrative Terminology (English-Telugu) | ప్రాథమిక పరిపాలిక పరిభాష (ఇంగ్లీష్-తెలుగు)

Fundamental Administrative Terminology (English-Urdu)

Galo-English Dictionary

Gamit Pictorial Glossary (English-Gamit)

Garasiya Bhili Pictorial Glossary

Glossary of Ayurveda (Sanskrit-English)

Glossary of Botany (English-Odia)

Glossary of Cell and Molecular Biology (English-Hindi, Hindi-English)

Glossary of Commerce (English-Odia)

Glossary of Economics (English-Oriya)

Glossary of Evaluation Terms (Urdu-English-Urdu)

Glossary of Parliamentary Affairs (English-Hindi)

Glossary of Political Science (English-Bodo)

Glossary of Political Science (English-Odia)

Glossary of Technical Terms : Mathematics for Higher Secondary Level (English-Urdu)

Glossary of Zoology (English-Odia)

Graded Vocabularies With Usage for Urdu Learners

Hindi-Tamil Common Vocabulary

Hindi-Telugu Common Vocabulary | हिंदी-तेलुगु सामान्य शब्दावली

Hindi-Wagdi-Hindi Students Dictionary

KAAshir dapity Dikshanarii (A Dictionary of Kashmiri Proverbs)

Kalyani Kosh : Maithili-English Dictionary (कल्याणी कोश: मैथिली-अंग्रेजी शब्द कोश)

Kannada Nighantu by Kannada Sahitya Parishattu (Kannada-Kannada) Volume 2 ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪರಿಷತ್ತಿನ ಕನ್ನಡ ನಿಘಂಟು (ಸಂಪುಟ ೨)

Kannada Nighantu by Kannada Sahitya Parishattu (Kannada-Kannada) Volume 3 ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪರಿಷತ್ತಿನ ಕನ್ನಡ ನಿಘಂಟು (ಸಂಪುಟ ೩)

Kannada Nighantu by Kannada Sahitya Parishattu (Kannada-Kannada) Volume 4 ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪರಿಷತ್ತಿನ ಕನ್ನಡ ನಿಘಂಟು (ಸಂಪುಟ ೪)

Kannada Nighantu by Kannada Sahitya Parishattu (Kannada-Kannada) Volume 1 ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪರಿಷತ್ತಿನ ಕನ್ನಡ ನಿಘಂಟು (ಸಂಪುಟ ೧)

Kannada Nighantu by Kannada Sahitya Parishattu (Kannada-Kannada) Volume 5 ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪರಿಷತ್ತಿನ ಕನ್ನಡ ನಿಘಂಟು (ಸಂಪುಟ ೫)

Kannada Nighantu by Kannada Sahitya Parishattu (Kannada-Kannada) Volume 6 ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪರಿಷತ್ತಿನ ಕನ್ನಡ ನಿಘಂಟು (ಸಂಪುಟ ೬)

Kannada Nighantu by Kannada Sahitya Parishattu (Kannada-Kannada) Volume 7 ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪರಿಷತ್ತಿನ ಕನ್ನಡ ನಿಘಂಟು (ಸಂಪುಟ ೭)

Kannada Nighantu by Kannada Sahitya Parishattu (Kannada-Kannada) Volume 8 ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪರಿಷತ್ತಿನ ಕನ್ನಡ ನಿಘಂಟು (ಸಂಪುಟ ೮)

Kannada-English-Malayalam Trilingual Dictionary

Kashmiri-English Dictionary for Second Language Learners

Kuvi-Oriya-English Dictionary | କୁଭି-ଓଡ଼ିଆ-ଇଂରାଜୀ ଡିକ୍ସନାରି

KUZHALE-CHAHALE-DIKSHÜNERI | Khezha-English Dictionary

Lepcha Pictorial Glossary-1

Madari Pictorial Glossary

Malayalam-English Bilingual Dictionary

Malayalam-English-Kannada Trilingual Dictionary

Malayalam-English-Tamil Trilingual Dictionary

Malayalam-English-Telugu Trilingual Dictionary

Manda-English Dictionary

Manipuri Verbal Dictionary
ಅರಣ್ಯಶಾಸ್ತ್ರ ಪಾರಿಭಾಷಿಕ ಶಬ್ದಕೋಶ | Aranya Shastra Paribhashika Shabdakosha (A Glossary of Forestry)

ಇಂಗ್ಲಿಷ್ – ಕೊಂಕ್ಣಿ ಸಬ್ದಾವಳ್ | English-Konkani Dictionary

ಕನ್ನಡ ಜಾನಪದ ನಿಘಂಟು (ಪದ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಕೋಶ) ಸಂಪುಟ – 3 | Kannada Janapada Nighantu (Pada Samskriti Kosha) Volume – 3

ಕನ್ನಡ ಜಾನಪದ ನಿಘಂಟು | Kannada Janapada Nighantu Vol-1

ಕಂಪ್ಯೂಟರ್ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ ಪದವಿವರಣ ಕೋಶ | Computer Tantrajnana Padavivarana Kosha

ಕಿಟೆಲ್ ಕನ್ನಡ – ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಶಬ್ದಕೋಶ | Kannada-English Dictionary by Rev. F. Kittel

ಕೀಟಶಾಸ್ತ್ರ ಪಾರಿಭಾಷಿಕ ಶಬ್ದಕೋಶ | Keetashastra Paribhashika Shabdakosha (English-Kannada)

ಕುಂಬಾರಿಕೆ ವೃತ್ತಿ ಪದಕೋಶ | Kumbarike Vrutti Padakosha (Kannada)

ಕೃಷಿ ಎಂಜಿನಿಯರಿಂಗ್ ಪಾರಿಭಾಷಿಕ ಶಬ್ದಕೋಶ | Krishi Engineering Paribhashika Shabdakosha (A Glossary of Agricultural Engineering)

ಕೃಷಿ ರಸಾಯನಶಾಸ್ತ್ರ ಪಾರಿಭಾಷಿಕ ಶಬ್ಧಕೋಶ | Krishi Rasayana Shastra Paaribhasika Shabdakosha (English-Kannada)

ಕೃಷಿ ರಸಾಯನಶಾಸ್ತ್ರ ಶಬ್ದಾರ್ಥ ನಿರೂಪಣಾವಳಿ | Krishi Rasayana Shastra Shabdartha Nirupanavali (English-Kannada)

ಕೃಷಿ ವಿಜ್ಞಾನ ತಾಂತ್ರಿಕ ಪದಕೋಶ | Krushi Vijnana Tantrika Padakosha (Technical Glossary of Agricultural Sciences)

ಕೃಷಿ ವಿಜ್ಞಾನ ಪದಕೋಶ | Krishi Vijnana Padakosha (Glossary of Agriculture Sciences)

ಕೃಷಿ ಸಸ್ಯಶಾಸ್ತ್ರ ಪಾರಿಭಾಷಿಕ ಶಬ್ದಕೋಶ | Krishi Sasyashastra Paribhashika Shabdakosha (English-Kannada)

ಕೃಷಿ ಸೂಕ್ಷ್ಮಜೀವಿಶಾಸ್ತ್ರ ಪಾರಿಭಾಷಿಕ ಶಬ್ದಕೋಶ | Krishi Sukshmajeevishastra Paribhashika Shabdakosha (A Glossary of Agricultural Microbioligy)

ಕೆಲವು ಸಸ್ಯಗಳ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಕುಟುಂಬ ಇಂಗ್ಲೀಷ್ ಹಾಗೂ ಕನ್ನಡ ಹೆಸರುಗಳು (ಪರಿಷ್ಕೃತ) | Kelavu Sasyagala Vaignanika, Kutumba English hagu Kannada Hesharugalu (Scientific, Family, English and Kannada Names of few Plants)

ಕೈಪುಡಿ ಪುಸ್ತಕ (ಕೊಡವ – ಕನ್ನಡ – ಇಂಗ್ಲಿಶ್‌) | Kaipudi Pustaka (Kodava – Kannada – English)

ಕೊಂಕಣಿ ಸಮಾಂತರ ಶಬ್ದಕೋಶ | Konkani Samantara Shabdakosha

ಚಂಪೂ ನುಡಿಗನ್ನಡಿ (ಹಳಗನ್ನಡ ಶಬ್ಧಾರ್ಥ ಸಂಕಲನ) | Champoo Nudigannadi (Halagannada Shabdartha Sankalana)

ಜಾನಪದ ವಸ್ತುಕೋಶ | Janapada Vastukosha (Kannada)

ಜೀವಶಾಸ್ತ್ರ ಪಾರಿಭಾಷಿಕ ಶಬ್ದಕೋಶ | Jeevashastra Paribhashika Shabdakosha (English-Kannada)

ತೋಟಗಾರಿಕೆ ಪಾರಿಭಾಷಿಕ ಶಬ್ದಕೋಶ | Thotagarike Paribhashika Shabdakosha (A Glossary of Horticulture Terminology)

ತ್ರಿಭಾಷಾ ಆಡಳಿತ ಪದಕೋಶ (ಇಂಗ್ಲಿಶ್-ಕನ್ನಡ-ಹಿಂದಿ) | Tribasha Adalitha Padakosha (Trilingual Administrative Glossary) English – Kannada – Hindi

ಪಂಪನ ನುಡಿಗಣಿ | Pampana Nudigani (Kannada)

ಪಶುವೈದ್ಯಕೀಯ ಮತ್ತು ಪಶುಸಂಗೋಪನೆ ಪಾರಿಭಾಷಿಕ ಪದಕೋಶ | Pashuvaidyakeeya Mattu Pashusangopane Paribhashika Shabdakosha (A Glossary of Veterinary and Animal Husbandry)

ಪಾರಿಭಾಷಿಕ ಶಬ್ದಕೋಶ (ಶ್ರೀ ಶಾಂಕರ ಪ್ರಸ್ಥಾನತ್ರಯ ಭಾಷ್ಯಗಳಲ್ಲಿ) | Paribhasika Shabdakosha

ಬೇಸಾಯಶಾಸ್ತ್ರ ಪಾರಿಭಾಷಿಕ ಶಬ್ದಕೋಶ | Besaya Shastra Paribhashika Shabdakosha (A Glossary of Agronomy)

ಮಲೆನಾಡ ನುಡಿಕೋಶ | Malenada Nudikosha

ಮೀನುಗಾರಿಕೆ ಪಾರಿಭಾಷಿಕ ಶಬ್ದಕೋಶ | Meenugarike Paribhashika Shabdakosha (A Glossary of Fisheries)

ಶಾಂಕರವೇದಾಂತ ನಿಘಂಟು | Shankaravedanta Nighantu

ಹಳಗನ್ನಡ ಪದಸಂಪದ | Halagannada Padasampada (Kannada)

ಹೈನುಗಾರಿಕೆ ಪಾರಿಭಾಷಿಕ ಶಬ್ದಕೋಶ | Hainugarike Paribhashika Shabdakosha (A Glossary of Dairy Science)

New Light Multilingual Dictionary (English-Sherpa-Bhutia-Nepali-Tibetan)

Odia-Kui Sabdakosh

Onge-Hindi-English Pictorial Glossary

Panchamahali Bhili Pictorial Glossary

Paschima Odisara Kathita Odia Bhasa

Pictorial Glossary in Kunkna Bhilli

Pictorial Glossary in Nayki

Pictorial Glossary in Oriya

Pictorial Glossary in Vanzari

Punjabi Encyclopaedic Dictionary of Theatre

Recall Vocabulary in Boro

Samalpuri Odia Shabdakosha

Sherpa Conversation & Basic Words

Sherpa-English & English-Sherpa Dictionary

Spoken Tamil Dictionary

Standard Trilingual Dictionary (Sindhi-Hindi-English)

Tamil-English-Malayalam Trilingual Dictionary

Telugu-English-Malayalam Trilingual Dictionary

The Meaning of Difficult Word in Santali


हिन्दी हितार्थ

$
0
0
  1. हिन्दीसेवी संस्थाएँ
  2. भारतीय भाषों के संरक्षण एवं संवर्धन की आवश्यकता -- राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ की अखिल भारतीय प्रतिनिधि सभा, रेशिमबाग नागपुर द्वारा फाल्गुन कृष्ण 8-9 युगाब्द 5119 (9-11 मार्च, 2018) को पारित प्रस्ताव
  3. रवीन्द्रनाथ टैगोर के चिंतन में मातृभाषा और समग्र विकास एवं सृजन के अंतःसंबंधों की खोज (प्रभात कुमार , शोध छात्र, शिक्षा विभाग, विश्व-भारती)
  4. राष्ट्रीय अस्मिता और अंग्रेजी (लेखक - ऋषिकेश राय)
  5. अंग्रेजी ने बनाए 'नए वंचित'और 'नए ब्राह्मण' - मधु पूर्णिमा किश्वर, संपादक, मानुषी
  6. अंग्रेजी के ताले में बंद भारत का विकास - मधु पूर्णिमा किश्वर, संपादक, मानुषी
  7. हिन्दी की समस्या, अर्थात भारत की समस्या - डा राम चौधरी, प्रोफेसर भौतिक विज्ञान, न्यूयार्क स्टेट युनिर्वसिटी
  8. भारत की भीषण भाषा-समस्या और उसके सम्भावित समाधान - अजय कुलश्रेष्ठ, कैलिफोर्निया, यू०एस०ए०
  9. हिन्दी ब्लॉगिंग का इतिहास - रवीन्द्र प्रभात, हिन्दी साहित्य निकेतन, बिजनौर, भारत
  10. हिन्दी ब्लॉगिंग: अभिव्यक्ति की नई क्रान्ति - अविनाश वाचस्पति/रवीन्द्र प्रभात, हिन्दी साहित्य निकेतन, बिजनौर, भारत
  11. हिन्दी के हत्यारे - प्रभु जोशी
  12. हिन्दी के हत्यारे - 2 - प्रभु जोशी
  13. पराई भाषा से नहीं मिटेगा दिलतों का दर्द
  14. भारतीय राज सत्ता और हिंदी - रविभूषण
  15. भाषा और देश
  16. भूमंडलीकरण की चुनौतियाँ : संचार माध्यम और हिंदी का संदर्भ
  17. वर्तमान युग का यक्ष प्रश्न - राष्ट्रभाषा समाधान गांधी-दर्शन में
  18. विदेशों में अंग्रेज़ी - डॉ. वेदप्रताप वैदिक
  19. अँगरेजी की चक्की में क्यों पिसें बच्चे? - डॉ. वेदप्रताप वैदिक
  20. संविधान में हिंदी - डॉ. लक्ष्मी मल्ल सिंघवी
  21. हिंदी, संयुक्त राष्ट्रसंघ की भाषा बन कर रहेगी
  22. हिन्दी में वैज्ञानिक साहित्य सृजन की स्थिति
  23. हिन्दी के भगीरथ - महामना पं मदन मोहन मालवीय : श्री जगत प्रकाश चतुर्वेदी
  24. विदेशों में हिन्दी का बढ़ता प्रभाव - राकेश शर्मा निशीथ
  25. हिन्दी जानने वालों की संख्या दुनिया में सबसे अधिक
  26. सक्षम है हिंदी की नई पीढ़ी - श्री रवींद्र कालिया, भारतीय ज्ञानपीठ के कार्यकारी निदेशक
  27. हिन्दी, युवा पीढ़ी और ज्ञान-विज्ञान
  28. हिंदी के अनुकूल होती जा रही है आईटी की दुनिया - बालेन्दु दाधीच
  29. जरूरी है भाषाओं को मरने से बचाना - अमर उजाला
  30. हिन्दी राष्ट्रीय सम्पर्क की भाषा बन चुकी है - प्रभा साक्षी
  31. भारत के सम्मान हेतु मैं इस विधेयक का विरोध करता हूँ - डॉ. राम कुमार वर्मा
  32. हिरण पर क्यों लादें घास? - डॉ. वेदप्रताप वैदिक
  33. मुस्लिम शासन में नागरी की तरक्की पर एक नजर - नागरी संगम
  34. देवनागरी की तरक्की में विदेशियों का भी हाथ है - गगनांचल
  35. राष्ट्रभाषा : मनन, मंथन, मंतव्य (संजय भारद्वाज)
  36. आर्य-द्रविड़ भाषाओं के विभाजन की असलियत (डॉ0 परमानंद पांचाल ; नई दिल्ली)
  37. हिन्दी को रोमन लिपि की कोई जरूरत नहीं (डॉं- परमानंद पांचाल ; नई दिल्ली ; जुलाई 2010)
  38. न्यायपालिका में भारतीय भाषाएं : विधिमंत्रालय की भूमिका ( ब्रजकिशोर शर्मा ; पूर्व अपर सचिव, भारत सरकार )
  39. आम आदमी की भाषा न्यायालय से दूर क्यों? ( शिवकुमार शर्मा ; पूर्व न्यायाधीश व राष्ट्रीय विधि आयोग के सदस्य )
  40. भारतीय भाषाओं के विरुद्ध षड्यंत्र (ब्रजकिशोर शर्मा, पूर्व अपर सचिव, भारत सरकार)
  41. आजाद भारत की गुलामी (श्री वेदप्रताप वैदिक)
  42. अंग्रेजी का मूल स्वरूप कायम है, मगर हिन्दी का? (गोविन्द सिंह)
  43. सूचना प्रौद्योगिकी और नागरी का मानकीकरण (नागरी संगम)
  44. हिन्दी का वर्तमान और भविष्य की दृष्टि‎ (डॉ ओम विकास)
  45. दोषी कौन? मैकाले या हम? (डॉ. रवीन्द्र अग्निहोत्री)
  46. एक अरब पर दबदबा जमाए दो करोड़ अंग्रेजीदां (मार्क टली)
  47. भारत में सभी शिक्षा का माध्यम हिन्दी या क्षेत्रीय भाषाएं होना चाहिए (ईशुमीत)
  48. अंग्रेजी के खिलाफ़ जब बोले सेठ गोविन्ददास
  49. संख्याबल को अनदेखा नहीं कर सकती तकनीक (बालेन्दु शर्मा 'दधीच')
  50. जब भी जरूरत पड़ी, देश को एकजुट किया हिन्दी ने (विश्वनाथ त्रिपाठी)
  51. अंग्रेजी और हिंदी का भेद आर्थिक स्तर पर है (विश्वनाथ त्रिपाठी)
  52. क्या हिंदी में अंग्रेजी शब्दों को धड़ल्ले से आने दें? (विश्वनाथ त्रिपाठी)
  53. प्रशासन के लिए अंग्रेजी जरूरी क्यों? (राजकरण सिंह)
  54. शिक्षा से ही नहीं, नौकरी से भी जाए अंग्रेजी (वेदप्रताप वैदिक, २००८)
  55. देश में भाषा के मुद्दे पर नवजागरण की जरूरत (पंकज श्रीवास्तव, नवम्बर २०११)
  56. अब भी आठवीं अनुसूची में क्यों रहे हिंदी? (डॉ परमानंद पांचाल, २८ दिसम्बर, २०११)
  57. जिनकी उपस्थिति से हिंदी ऊर्जावान है (ज्योतिष जोशी)
  58. मातृभाषा में शिक्षा ( प्रभाकर चौबे; 05 मार्च, 2012)
  59. हिन्दी को टूटने से बचाएँ : संदर्भ आठवीं अनुसूची ( डॉ. अमरनाथ )
  60. जापानियों ने विज्ञान तथा प्रौद्योगिकी को किस प्रकार अपना बनाया? (डॉ रघु वीर)
  61. अंग्रेजी के बजाय प्रतिभा को परखा जाय (डॉ वेदप्रताप वैदिक, मार्च २०१३)
  62. चिन्दी-चिन्दी हिन्दी (डॉ अमरनाथ, मार्च २०१३)
  63. जन साधारण में वैज्ञानिक मनोवृत्ति विकसित करना उनकी स्वस्थ मानसिकता और प्रगति के लिये अनिवार्य है ('भूविज्ञान'सम्पादकीय)
  64. क्या हो शिक्षा का माध्यम ? (श्रीश चौधरी ; दिसम्बर २०१३)
  65. भारत की सम्पर्क भाषा के रूप में हिन्दी की मजबूती
  66. संघीय लोक सेवा आयोग का अंग्रेजी प्रेम (श्री योगेन्द्र जोशी ; जनवरी २०१४ )
  67. दूरस्थ शिक्षा के क्षेत्र में हिन्दी माध्यम में पाठ्यक्रम विकास
  68. हिन्दी केवल भाषा नहीं, देश है (इन्दुनाथ चौधरी)
  69. भाषा-नियोजन और राजभाषा हिन्दी (डॉ जे आत्माराम)

वाह्य सूत्र (हिन्दी में)

  1. तकनीकी विकास से समृद्ध होगी हिन्दी (बालेन्दु शर्मा दाधीच ; 28-अगस्त-2018)
  2. जनता को जनता की भाषा में न्याय (अप्रैल 2018)
  3. भारतीय विदेश नीति में हिन्दी भाषा का महत्व
  4. भारतीय भाषा मंचके उद्देश्‍य व कार्य
  5. जनता को जनता की भाषा में न्याय (April 2018)
  6. शिक्षा के माध्यम की भाषा - मातृभाषा ( प्रो. कृष्ण कुमार गोस्वामी ; अप्रैल 2018)
  7. भारतीय भाषाओं के संरक्षण एवं संवर्धन की आवश्यकता (राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ की प्रतिनिधि सभा का प्रस्ताव ; मार्च २०१८)
  8. क्या भारत अपनी भाषा के बिना दुनिया का महाशक्तिशाली देश बन पाएगा? (फरवरी २०१८ ; दैनिक नवज्योति)
  9. मातृभाषा के बिना मौलिक विचारों की सृजना सम्भव नहीं (देश राज शर्मा ; फरवरी २०१८)
  10. कब आयेगा वह दिन जब अपनी भाषा में मिलने लगेगा न्याय? (प्रभासाक्षी ; दिसम्बर २०१७)
  11. सोशल मीडिया पर हिंदी का बोलबाला, गर्व के साथ प्रयोग करने लगे हैं लोग (सितम्बर २०१७, दैनिक भास्कर)
  12. हिंदी में राजनीति, राजनीति में हिंदी ( अगस्त २०१७ ; मृणाल पांडे )
  13. हिंदी का एक उपेक्षित क्षेत्र (डॉ. कुलदीप चन्‍द अग्निहोत्री ; अगस्त २०१७ )
  14. हिंदी के टूटने से देश की भाषिक व्यवस्था छिन्न-भिन्न हो जाएगी (करुणाशंकर उपाध्याय ; 27/07/2017)
  15. हिंदी ही रोक सकती है अंग्रेजीवाद को (-डॉक्टर अशोक कुमार, पूर्व सदस्य, बिहार लोक सेवा आयोग, पटना ; जुलाई २०१७)
  16. हिंदी लाओ बनाम अंग्रेजी हटाओ ( डॉ. वेदप्रताप वैदिक ; जुलाई २०१७)
  17. बेबाक बोल- हिंदी, हिंदु और हिंदुस्तान : हिंदी है तो हिंदु (मुकेश भारद्वाज, July 8, 2017)
  18. सभी राज्यों में अपनाई जानी चाहिए हिन्दी सहित तीन भाषाओं की नीति, संस्कृत का विकल्प भी दिया जाए (जुलाई २०१७ ; माधवन नायर)
  19. भाषा : बोलने लगा भारत (जून २०१७, पाञ्चजन्य)
  20. उर्दू को देवनागरी में लिखकर हिंदी के पास लाएं (डॉ एस बी मिश्र ; मई २०१७)
  21. "रोमन"बनाम "देवनागरी"का सवाल (सुशोभित सक्तावत ; अप्रैल 2017 )
  22. शिखर से हिंदी (अप्रैल २०१७, लाइव हिन्दुस्तान)
  23. राष्ट्रपति ने स्‍वीकार की संसदीय समिति की सिफारिशें, हिंदी के आएंगे अच्छे दिन? (Apr 18 2017)
  24. कोलोंग के किनारे साहित्य चर्चा (मार्च २०१७ ; राघवेन्द्र दीक्षित)
  25. मातृभाषा (अतुल कोठारी)
  26. सोशल मीडिया में अंग्रेजी पर भारी हिंदी (नईदुनिया)
  27. हिंदी लाओ नहीं, अंग्रेजी हटाओ (जनवरी २०१७) वेद प्रताप वैदिक)
  28. विश्व भाषा बन चुकी है हिंदी, मगर … (जनवरी २०१७ ; मिथिलेश कुमार सिंह)
  29. हिंदी के नए अंदाज (सुधीर पचौरी ; दिसम्बर २०१६)
  30. साल 2050 तक दुनिया की सबसे शक्तिशाली भाषा होगी हिन्दी (Zee जानकारी ; दिसम्बर २०१६)
  31. हिन्दी का स्वाभिमान बचाने समाचार-पत्रों का शुभ संकल्प (नवम्बर २०१६)
  32. हिन्दी का सरलीकरण (राममनोहर लोहिया के हिन्दी सम्बन्धी विचार)
  33. पंजाब के लोग हिन्दी भाषा के साथ ही सोते और जागते हैं ( प्रो. बेदी ; सितम्बर २०१६)
  34. मप्र: शिक्षा में क्रांति (डॉ. वेदप्रताप वैदिक ; सितम्बर २०१६)
  35. हिन्दी नहीं रहेगी तो देश टूट जायेगा (प्रा. अनूप सिंह ; सितम्बर २०१६)
  36. न्याय व्यवस्था या अन्यायकारी व्यवस्था? (ब्रजकिशोर शर्मा ; सितम्बर २०१६)
  37. देश की एकता का मूल: हमारी राष्ट्रभाषा ( क्षेमचंद ‘सुमन’ )
  38. राष्ट्र भाषा की अंतर्वेदना (डॉ. प्रणव पण्ड्या)
  39. हिंदी को बढ़ावा देने के लिए होगा निदेशालय का गठन (मार्च २०१६ ; मुजफ्फरपुर)
  40. भाषा-नियोजन और राजभाषा हिन्दी (डॉ जे आत्माराम ; फरवरी २०१६)
  41. हिंदी की बढ़ती पहुंच से परेशानी क्यों (अनन्त विजय ; फरवरी २०१६)
  42. मध्य प्रदेश का हिन्दी सम्बन्धी आदेश : हिंदी के प्रयोग से सुगम बनेगा सरकारी कामकाज (फरवरी २०१६ ; डॉ. जयकुमार जलज)
  43. बस हिंदी ही हो पत्रकारिता की पढ़ाई का माध्यम (डॉ. वेद प्रताप वैदिक ; नवम्बर २०१५)
  44. हिंदी में विज्ञान संचार और रक्षा विज्ञान (डॉ. सुभाषचंद्र लखेड़ा ; नवम्बर २०१५)
  45. शिक्षा-माध्यम के बदलाव का प्रबंधन (डॉ मधुसूदन झावेरी ; अक्टूबर २०१५)
  46. अपने पारिभाषिक शब्दों से ही शीघ्र उन्नति (डॉ मधुसूदन झावेरी ; अक्टूबर २०१५)
  47. तमिल छात्र, आज, हिन्दी चाहता है। (डॉ मधुसूदन झावेरी ; अक्टूबर २०१५)
  48. भारतीय भाषाओं की साझी रणनीति का समय आया (डॉ. अनिल सद्गोपाल ; 14 अक्तूबर 2015)
  49. हिंदी दिवस पर खास: इंटरनेट चला हिंदी की राह (सितम्बर २०१५ ; लाइव हिन्दुस्तान)
  50. पत्रकारिता की भाषा (सितम्बर २०१५ ; श्री राहुल देव)
  51. हिंदी को राष्ट्रभाषा का गौरव गांधीजी ने दिलाया (जुलाई 2015 ; श्री भगवान सिंह)
  52. शिक्षा से ही नहीं, नौकरी से भी जाए अंग्रेजी ( जून २०१५ ; वेद प्रताप वैदिक)
  53. गांधीजी कहते थे- राष्ट्रभाषा के बिना राष्ट्रसेवा संभव नहीं (जून २०१५ ; श्री भगवान सिंह)
  54. पढ़ाई से लड़ाई बंद! (पाञ्चजन्य में प्रशांत वाजपेई / अरुण कुमार सिंह)
  55. देश की समृद्धि के लिए जनभाषा में शिक्षा (संक्रान्त सानु)
  56. नागरी विवादः चेतन भगत को बालेन्दु का बिंदुवार जवाब नागरी विवादः चेतन भगत को बालेन्दु का बिंदुवार जवाब (प्रभासाक्षी , फरवरी २०१५)
  57. भारत में देवनागरी का कोई विकल्प नहीं हो सकता (फरवरी २०१५ ; विविध व्यक्तियों के विचार)
  58. योजनाबद्ध झूठ का विस्तार (फरवरी २०१५ ; रघु ठाकुर)
  59. आलेख : देवनागरी के बजाय रोमन लिपि क्यों? (जनवरी २०१५ , प्रो. गिरीश्‍वर मिश्र)
  60. यूरोपीय विद्वानों ने तो खुद रोमन को कोसा है। (डॉ. परमानन्द पांचाल ; जनवरी २०१५)
  61. आईटी में राजभाषा हिंदी की सरपटिया प्रगति (जितेंद्र जायसवाल, वेबदुनिया ; जनवरी २०१५)
  62. चेतन भगत के ख्याल पर हिन्दी प्रेमियों के विचार (वेबदुनिया ; जनवरी २०१५)
  63. मातृभाषा और शिक्षा (डॉ देवेन्द्र दीपक)
  64. भर्ती परीक्षाओं में बढ़ा हिन्दी, संस्कृत का क्रेज (जनोक्ति ; नवम्बर २०१४)
  65. जर्मन क्यों? (नवम्बर २०१४ , डॉ अमृत मेहता)
  66. संसद भवन में भी हिन्दी की गूंज (25 नवंबर 2014 ; वेबदुनिया)
  67. जर्मन के प्रति यह अनुराग क्यों (नवम्बर २०१४ ; सुधीश पचौरी)
  68. “अंगरेजी तो पूरे विश्व में प्रयुक्त होती है” – भ्रम जिससे भारतीय मुक्त नहीं हो सकते (योगेन्द्र जोशी ; अक्टूबर २०१४)
  69. हिंदी के भविष्य में आस्था जगाता सम्मेलन (प्रभासाक्षी ; सितम्बर २०१४)
  70. टेक्नोलॉजी के आंगन में हिंदी के ठाठ (सितम्बर २०१४ ; दैनिक ट्रिब्यून)
  71. 80 करोड़ लोगों के बीच सुरक्षित है हिंदी (सितम्बर २०१४ ; बालेन्दु शर्मा 'दाधीच')
  72. रोमन लिपि से हिन्दी की हत्या की साजिश (8 सितम्बर 2014 ; प्रिय दर्शन)
  73. षड्यंत्रों का शिकार है हिंदी (सितम्बर २०१४ ; हिमकर श्याम)
  74. रजिस्‍ट्रेशन नम्‍बर प्‍लेट का देवनागरीकरण (शोध लेख)
  75. हिंदी से इतना बैर क्यों? (अगस्त २०१४ ; स्वाति पराशर, मोनाश विश्वविद्यालय, ऑस्ट्रेलिया)
  76. अदालती कार्यवाही हिन्दी में करने की मांग पर नोटिस (अगस्त २०१४ ; वेबदुनिया)
  77. सी.सैट हिन्दी भाषियों के खिलाफ ( जुलाई २०१४ ; अरुण निगवेकर रिपोर्ट)
  78. संसद में भारतीय भाषाओं की एकता (जुलाई २०१४ ; गोविन्द सिंह)
  79. नीति हिन्दी के लिये नहीं, अंग्रेज़ी के लिए चाहिए (जुलाई २०१४ ; प्रभु जोशी)
  80. हिंदी आंदोलन - अपने उद्देश्यों के लिए जनमत का दुरुपयोग (जुलाई २०१४ ; डॉ. दलसिंगार यादव, राजभाषा विकास परिषद)
  81. हिन्दी रोजगार की संभावनाओं से भरपूर (जुलाई २०१४ ; लाइव हिन्दुस्तान)
  82. भारत की विविधता (जुलाई २०१४ ; आर.एस.एन. सिंह)
  83. संघ लोक सेवा आयोग क्यों चाहता है अंग्रेजी का आतंक? (जुलाई २०१४ ; भारतीय भाषा अभियान)
  84. हिंदी के ये इलीट राइटर (जुलाई २०१४ ; नवभारत टाइम्स)
  85. हिंदी में पांच गुना बढ़ जाती है काबिलियत (जुलाई २०१४ ; अनुसंधान)
  86. भारतीय भाषाओं को कितना खतरा (जुलाई २०१४ ; डॉ जोगा सिंह विर्क)
  87. नेपाल में हिन्दी और हिन्दी साहित्य (सूर्यनाथ गोप)
  88. सिविल सेवा परीक्षा में बदलाव कर सकता है यूपीएससी (जून २०१४)
  89. सिविल सेवा परीक्षाओं में हिन्दी और ग्रामीण छात्रों ने लगाया उपेक्षा का आरोप, दिल्ली में किया विरोध प्रदर्शन (जून २०१४ ; प्रभात खबर)
  90. हिंदी को उसकी जगह देना नाइंसाफी कैसे? (जून २०१४ ; बालेन्दु शर्मा दाधीच)
  91. मोदी: चुनावी सफलता और हिन्दी (जून २०१४ ; मधुसूदन झावेरी)
  92. मां, मातृभूमि, मातृभाषा का विकल्प नहीं (मई २०१४ ; अतुल कोठारी)
  93. मोदी की जीत में हिन्दी की भूमिका (मई २०१४ ; सुधीश पचौरी)
  94. विकास के मॉडल में कहां है भाषा...? (प्रभु जोशी; अप्रैल २०१४)
  95. कश्मीर में हिन्दी : स्थिति और संभावनाएँ (प्रो. चमनलाल सप्रू)
  96. लगातार बढ़ रहे हैं हिंदी बोलने और समझने वाले (प्रभासाक्षी ; अप्रैल २०१४)
  97. अमेरिका में बढ़ रहे हैं हिंदी बोलने वाले (प्रभासाक्षी ; अप्रैल २०१४)
  98. भारत से रिश्ते सुधारने को हिंदी की मिठास : अमेरिका ने भारत में अपने दूतावास की वेबसाइट को हिंदी में भी आरम्भ किया (अप्रैल २०१४)
  99. हिन्दी में साहित्येतर लेखन और प्रकाशन (प्रेमपाल शर्मा ; अप्रैल २०१४)
  100. प्रोफेशनल कोर्स में भी अंग्रेजी की बाध्यता खत्म] (दैनिक जागरण ; मार्च २०१४)
  101. हिंदी से एमबीए करने वाले भी नौकरी पा रहे हैं (प्रभासाक्षी ; मार्च २०१४)
  102. अपने दस्तखत अपनी भाषा में ही करें (वेदप्रताप वैदिक ; मार्च २०१४)
  103. वर्धा के समावेशी (मार्च २०१४ ; ओम थानवी)
  104. आस्ट्रेलियाई पढ़ेंगे हिंदी ! (जिन्दगी नेक्स्ट ; फरवरी २०१४)
  105. नवभाषिक लोक-व्यवस्था और हिंदी : तीसरी परम्परा के इहलोक में (शैलेन्‍द्र कुमार सिंह)
  106. मातृभाषा के नए प्रश्न (परिचय दास ; फरवरी २०१४)
  107. नाकेबंदी के बावजूद सरहद पार हिंदी (प्रभासाक्षी ; फरवरी, २०१४)
  108. अंतरजाल पर बढाऐँ, आर्य भाषा का मान (जनवरी २०१४)
  109. स्वामी दयानंद और आर्यसमाज की हिंदी भाषा को देन (नवम्बर २०१३ ; आर्यसमाज पुणे)
  110. अंग्रेज , अंग्रेजी और अंग्रेजीयत के गुलाम (गौरवमय भारत ; अक्तूबर २०१३)
  111. दुनियाभर में खूब धूम मचा रही है हमारी हिंदी (अरविन्द राजतिलक ; सितम्बर २०१३)
  112. विधि शिक्षा और न्याय क्षेत्र में भारतीय भाषाओं की उपयोगिता पर राष्ट्रीय सम्मेलन (सितम्बर २०१३)
  113. वैश्विक गगन में तेजी से उड़ रही है हिन्दी (पाञ्चजन्य ; सितम्बर २०१३)
  114. हिन्दी के अंतराय (ओम विकास ; सितम्बर २०१३)
  115. आर्य भाषा के उन्नायक महर्षि दयानंद (डॉ. मधु संधु ; सितम्बर २०१३)
  116. राजभाषा हिन्दी की मनोवैज्ञानिक भूमि (सृजनगाथा ; अप्रैल २०१२)
  117. मातृभाषा का महत्व (मधूलिका ; अगस्त २०१२)
  118. हिंदी का महत्व और विडंबनाएं (चौथी दुनिया ; अक्टूबर २०१०)
  119. हिंदी का ज्ञान बन गया है बाजार की शान (प्रभासाक्षी ; दिसम्बर २०११)
  120. विज्ञान तथा प्रौद्योगिकी में हिन्दी का महत्त्व (विश्वमोहन तिवारी ; दिसम्बर २०१०)
  121. ऐप्लिकेशन्स में भी करें हिंदी में काम (बालेन्दु शर्मा 'दाधीच' ; सितम्बर, 2013)
  122. हिंदीतर प्रांतों के हिंदी-समर्थक प्रकाशन ( डॉ. मनोज श्रीवास्तव ; अप्रैल 2012 )
  123. स्वैच्छिक हिन्दी संस्थाएँ : प्रासंगिकता, उपादेयता एवं सीमाएँ (प्रो दिलीप सिंह ; सितम्बर २०११)
  124. हिन्दी का समाजशास्त्र (प्रो. अरुण दिवाकरनाथ वाजपेयी)
  125. पूर्वोत्तर की भाषाएँ और हिंदी (गोपाल प्रधान)
  126. भाषा नीति के बारे में अंतर्राष्ट्रीय खोज (जोगा सिंह ; ३० जून १३)
  127. जापान में अंग्रेजी- नहीं चलेगी, नहीं चलेगी (बीबीसी, जून २०१३)
  128. ‘अंग्रेजी न आने से हमारे बैंक 2008 के संकट से बच गए’ : जापानी वित्तमंत्री (जून २०१३)
  129. अब भी नहीं मिला अपनी भाषा में न्याय पाने का हक (श्यामसुन्दर पाठक, मई २०१३)
  130. सर्वोच्च न्यायालय एवं उच्च न्यायालयों में भारतीय भाषा में न्याय पाने का हक (प्रवक्ता ब्यूरो, मई २०१३)
  131. सामाजिक न्याय में रोड़ा बनती अँग्रेजी (प्रमोद भार्गव, मार्च २०१३)
  132. भाषाओं के लोकतंत्र के पक्ष में (योगेन्द्र यादव, मार्च २०१३))
  133. संयुक्तराष्ट्र में हिंदी को मिले हक (वेदप्रताप वैदिक ; २०११)
  134. हमारे देश की सारी समस्या का हल हिन्दीहै (सतीश कुमार रावत)
  135. भाषा का दमन: विदेशियों की एक सोची समझी चाल ! (डॉ सुधीर कुमार शुक्ल 'तेजस्वी' ; नवम्बर २०१२)
  136. हिंदी माध्यम से उच्च शिक्षा दलितों के हित में (गंगा सहाय मीणा)
  137. हिंदी की अन्तर-क्षेत्रीय, सार्वदेशीय एवं अंतरराष्ट्रीय भूमिका (प्रोफेसर महावीर सरन जैन)
  138. हिन्दी का लैमार्कवादी विकास: राष्ट्रीय आत्मघात का एक अध्याय (2) (वासुदेव त्रिपाठी ; सितम्बर २०११)
  139. हिन्दी का लैमार्कवादी विकास: राष्ट्रीय आत्मघात का एक अध्याय (1) (वासुदेव त्रिपाठी ; सितम्बर २०११)
  140. हिंदी भाषा का भारत के उच्चतम न्यायालय में प्रयोग (जनतांत्रिक अधिकार)
  141. इजराइल में हीब्रू - संकल्प का बल (२०१२ ई ; डॉ. रवीन्द्र अग्निहोत्री)
  142. जापानी भाषा कैसे सक्षम बनी ? (डॉ. मधुसूदन झावेरी ; दिसम्बर, २०१२)
  143. जो देश अपनी ही भाषा में काम नहीं करते वे हमेशा पिछड़े रहते हैं ( नरेश सक्सेना, दिसम्बर २०१२)
  144. पाकिस्तान में उर्दू में घुलती जा रही है हिंदी (नवम्बर, २०१२)
  145. दो दशकों में हुआ है हिंदी का अंतरराष्ट्रीय विकास (अरविंद जयतिलक ; नवम्बर २०१२)
  146. हिंदी का दुर्भाग्य या कहें भारत का दुर्भाग्य? (राजीव दीक्षित)
  147. हिन्दी ज्ञान–विज्ञान की भाषा है; तत्समीकरण, तद्भवीकरण दोनों उसकी शक्ति हैं। (रमेश कुमार शर्मा)
  148. इजराइल में हीब्रू-संकल्प का बल (-डॉ. रवीन्द्र अग्निहोत्री)
  149. इंग्लैंड में अँग्रेजी कैसे लागू की गयी ? (-डॉ. गणपति चंद्र गुप्त)
  150. क़ानून से बची थी फ्रांस में फ्रेंच
  151. देवनागरी लिपि : सौन्दर्य और तकनीक (सितम्बर २०१२ ; अनूप सेठी)
  152. तमिलनाडु में हिन्दी लोकप्रिय? (डॉ. मधुसूदन झवेरी ; सितम्बर २०१२)
  153. भाषाई आतंक का दायरा (कमलेश कुमार गुप्त ; सितम्बर २०१२)
  154. नई हिंदी गढ़ रही है सोशल नेटवर्किंग (प्रभासाक्षी, सितम्बर २०१२)
  155. क्या हिन्दी दुनिया की एक सबसे लोकप्रिय भाषा होगी? (जून २०१२, रेडियो रूस)
  156. अंग्रेजी के दुष्परिणाम (शंखनाद ; जुलाई २०१२)
  157. अंग्रेजी के बारे में भ्रम (शंखनाद ; जुलाई २०१२)
  158. हिंदी अखबार के पाठक नहीं पसंद कर रहे हैं अंग्रेजी शब्द (अप्रैल २०१२)
  159. भारत सरकार ने एक नई खोज की है: हिन्दी कठिन है और अंग्रेजी सरल (अनिल त्रिवेदी, गांधीवादी चिंतक ; नवंबर 2011)
  160. अंग्रेजी बनाम अंग्रेजियत (गुलाब कोठारी ; अगस्त २०११)
  161. यूरोपीयों पर तेजी से चढ़ रहा है ‘हिंदी का बुखार'
  162. हिन्दी-अंग्रेजी टक्कर (डॉ मधुसूदन झावेरी)
  163. कटघरे में अंग्रेजी मीडिया (तेजिन्दर)
  164. अंग्रेजी का हठ और कारपोरेट मठ (डॉ वेदप्रताप वैदिक)
  165. 170 देशों में नोटों पर अंग्रेजी का हाल (चन्दन कुमर मिश्र)
  166. हिन्दी के लिये घातक है त्रिभाषा-सूत्र (वेदप्रताप वैदिक)
  167. अपना दिल फैला रही है हिंदी (अखिलेश आर्येन्दु)
  168. षडयंत्र है या अनभिज्ञता (प्रो. सुरेन्द्र गंभीर)
  169. हिन्दी पर सरकारी हमले का आखिरी हथौड़ा
  170. अंगरेजी का खतरनाक अंडरवर्ल्ड-२ (विजयशंकर चतुर्वेदी)
  171. अँगरेजी का अंडरवर्ल्ड-१ (विजयशंकर चतुर्वेदी)
  172. हिन्दी किसकी है (बीनू भटनागर)
  173. भारतीय भाषाओं की अस्मिता की रक्षा के लिये भोपाल घोषणा-पत्र (डॉ कविता वाचक्नवी)
  174. स्वैच्छिक हिन्दी संस्थाएँ : प्रासंगिकता, उपादेयता एवं सीमाएँ (प्रो दिलीप सिंह)
  175. अंग्रेजी मानसिक दासता और हिन्दी (साहित्य दर्शन)
  176. राजभाषा प्रशिक्षण : प्रगति के पथ पर (मधुमती)
  177. भारतीय ”बॉन्साई पौधे” (मधुसूदन झावेरी)
  178. मातृभाषा में शिक्षा का महत्व (जगमोहन सिंह राजपूत, एनसीईआरटी के पूर्व निदेशक)
  179. अंग्रेजी की अंधभक्ति (डॉ वेदप्रताप वैदिक)
  180. भारत में हिंदी का वर्तमान और इंग्लैंड में अंग्रेज़ी का अतीत एक जैसा ; अंग्रेज़ों के भाषा प्रेम तथा समर्पणभाव का अनोखा उदाहरण (डॉ. दलसिंगार यादव)
  181. बैसाखी पर दौडा-दौडी (प्रो मधुसूदन झावेरी)
  182. राष्ट्रीय अस्मिता और अंग्रेजी ; पाँचवां भाग (लेखक : ऋषिकेश राय)
  183. राष्ट्रीय अस्मिता और अंग्रेजी ; चौथा भाग (लेखक : ऋषिकेश राय)
  184. राष्ट्रीय अस्मिता और अंग्रेजी ; तीसरा भाग (लेखक : ऋषिकेश राय)
  185. अंग्रेजी के साम्राज्यवाद का हथियार बना मीडिया! (तपन भट्टाचार्य ; सितम्बर २०१०)
  186. हिन्दी का सरलीकरण (आचार्य देवेन्द्रनाथ शर्मा)
  187. राष्ट्रीय अस्मिता और अंग्रेजी ; दूसरा भाग (लेखक : ऋषिकेश राय)
  188. राष्ट्रीय अस्मिता और अंग्रेजी ; पहला भाग (लेखक : ऋषिकेश राय)
  189. हिन्दी की अन्तर्निहित शक्ति (डॉ. मथुरेश नन्दन कुलश्रेष्ठ)
  190. चुनाव के बीच में हिंदी का जादू (लाइव हिंदुस्तान)
  191. हिन्दी के देश में हिन्दी की लड़ाई (भानुप्रताप सिंह)
  192. अंग्रेजी थोपने की तैयारी (हृदयनारायण दीक्षित)
  193. बारहवीं सदी में प्रशासन की भाषा थी हिंदी (उमेश चतुर्वेदी)
  194. हिन्दुस्थान और हिन्दू के बाद अब हिन्दी को बांटने का षड्यंत्र (विजय कुमार)
  195. जिन्होंने दी हिन्दी को ऊंचाई (हिंदुस्तान लाइव)
  196. करियर के माथे पर हिन्दी की बिंदी (हिंदुस्तान लाइव)
  197. भाषा के मातृभाषा न रहने के संकट (राष्ट्रीय हिंदी मेल)
  198. जब तक ’अंग्रेजी’ राज रहेगा, स्वतंत्र भारत सपना रहेगा (विश्वमोहन तिवारी , पूर्व एयर वाइस मार्शल)
  199. स्वाधीनता संग्राम में हिंदी की अहम भूमिका थी
  200. राष्ट्रभाषा : मनन, मन्थन, मन्तव्य (संजय भारद्वाज का आलेख; यह लेख बहुत विस्तृत है ; लगभग १.५ मेगाबाइट)
  201. अदालती कामकाज में पूरी तरह सक्षम है हिंदी भाषा (प्रभासाक्षी)
  202. कई राज्यों की अदालतों में होती है हिंदी में बहस (प्रभासाक्षी)
  203. अंग्रेजी संसार में हिंदी का आकाशप्रमोद जोशी
  204. भाषाई अस्मिता और हिन्दी (गूगल पुस्तक ; लेखक - रवीन्द्रनाथ श्रीवास्तव)
  205. हिन्दी राष्ट्रभाषा (श्रीविचार)
  206. इसलिए बिदा करना चाहते हैं, (ताक-झांक)
  207. दिमाग को चुस्त बनाती है हिंदी !! (राष्ट्रीय मस्तिष्क अनुसंधान संस्थान का शोध)
  208. argade.htm प्रबंधन और हिन्दी (रंजना अरगड़े)
  209. हिन्दी के प्रश्न और उत्तर (संयुक्त राज्य अमेरिका में हिन्दी के एक प्रमुख कार्यकर्ता श्री राम चौधरी से साक्षात्कार)
  210. पारिभाषिक शब्दावली की विकास-प्रक्रिया (मधुमती)
  211. हिंदी या हिंग्लिश? (राजेन्द्र मिश्र; मधुमती में)
  212. हिन्दी की स्वीकार्यता में बाधक केन्द्रीय कानून (किरन माहेश्वरी)
  213. डा राविलास शर्मा और 'हिन्दी महाजाति'की अवधारणा
  214. कालसिध्द भाषा है हिन्दी (लोकतेज)
  215. हिंदी में अदालती कार्यवाही के सफल प्रयोग - न्यायमूर्ति श्री प्रेमशंकर गुप्त
  216. खूब अवसर हिंदी में - संध्या रानी
  217. हिन्दी-परक दोहे (मधुमती)
  218. हिन्दी भाषा और साहित्य : बाह्य प्रभावों का हस्तक्षेप - डॉ कन्हैया सिंह
  219. हिंदी में वैज्ञानिक लेखन की परंपरा (डॉ ऋषभ शर्मा)
  220. इंडिक भाषा कंप्यूटिंग के माध्यम से भारतीयों का वैश्विक समन्वय - विजय कुमार मल्होत्रा
  221. शोषण का हथियार है अंग्रेजी (डॉ राममनोहर लोहिया)
  222. हिन्दी में आधुनिक प्रौद्योगिकी की संभावना - विश्वमोहन तिवारी
  223. राष्ट्र भाषा और हमारा गणतंत्र (सृजनगाथा)
  224. गीत : राष्ट्रभाषा महान है (मोहन रावल)
  225. संस्कृति, साहित्य और लिपि : संदर्भ राष्ट्रभाषा (मधुमती)
  226. दक्षिण भारत की हिंदी पत्रकारिता - डॉ. सी. जय शंकर बाबु
  227. बेहतर भविष्य की ओर हिंदी - हृदयनारायण दीक्षित
  228. गांधी-दर्शन में राष्ट्रभाषा समाधान
  229. दुनिया से कह दो कि गाँधी अंग्रेजी भूल गया (मधुमती)
  230. हिन्दी की उपेक्षा से गहरा हुआ विभाजन (डा राममनोहर लोहिया)
  231. आम लोगों को सूचनाओं से वंचित भी करती है अंग्रेजी (राममनोहर लोहिया)
  232. हिंदी पत्रकारिता : आत्ममंथन की जरूरत (१) - अरविंद कुमार सिंह
  233. भूमण्डलीकरण के दौर में हिन्दी - कृष्ण कुमार यादव
  234. गुलामी के लिए अँग्रेजी की बेड़ियों की आराधना क्यों - मोहन रावल
  235. जारी है हिन्दी की सहजता को नष्ट करने की साजिश
  236. हिंदी पत्रकारिता पर अंग्रेजी का आक्रमण (संवाद)
  237. dutta.htm विकृति पर केंद्रित होती पत्रकारिता के खतरे (मिडिया विमर्श)
  238. भाषा विवाद की जड - विदेशी भाषा अंग्रेजी
  239. कैसे मिले हिन्दी को सम्मान? - महीप सिंह
  240. इसलिए बिदा करना चाहते हैं, हिंदी को हिंदी के कुछ अख़बार (प्रभु जोशी)
  241. हिन्दी लिखो ईनाम पाओ (Hindi Media)
  242. हिंदी सिनेमा : कितना हिंदी? - विनोद अनुपम
  243. हिन्दी का भाषा वैभव ( डा. मधुसूदन झवेरी )
  244. वैश्वीकरण में हिन्दी और प्रवासी भारतीयों का योगदान ( शैलेश मिश्र )
  245. हिन्दी दिवस अंग्रेजों के खाने कमाने और आतंकवाद मिटाने के प्रण का दिन
  246. कमी हिन्दी में नहीं, हिन्दीभाषियों में है - डॉ. वेदप्रताप वैदिक
  247. बेहतर था अंग्रेज का राज - ऋषभ देव शर्मा
  248. किसानों के लिए बीज व पानी से भी अहम है हिन्‍दी का मुद्दा - अशोक पाण्डेय, अपने हिन्दी ब्लग खेती-बारीमें
  249. हिन्दी एक समृद्ध भाषा (वेबदुनिया)
  250. राष्ट्रवाद और भाषा - डॉ. दया प्रकाश सिन्हा
  251. वर्चस्व बनाती भाषायी पत्रकारिता - प्रीतीश नंदी
  252. हिन्दी मरे तो हिन्दुस्तान बचे - प्रभु जोशी
  253. प्रवासी भारतीय और हिंदी: कुछ सुझाव - प्रो. हरिशंकर आदेश
  254. विश्व में हिन्दी की लोकप्रियता
  255. हिंदी भाषा के विकास में पत्र-पत्रिकाओं का योगदान -प्रो.ऋषभदेव शर्मा
  256. भारतीय भाषाओं का पुनरुत्थान कैसे? -आशीष गर्ग
  257. भारतीय भाषाओं का भविष्य - राहुल देव
  258. हिंदी में क्यों नहीं बोलते फिल्मी सितारे! (निर्माता-निर्देशक महेश भट्ट)
  259. भारत में राष्ट्रीय अखण्डता : भाषायी समन्वय - प्रोफेसर दिविक रमेश;अक्टूबर 1, 2006
  260. हिन्दी - करवट लेती नयी चुनौतियाँ - डॉ. विनय राजाराम
  261. अंग्रेजी के चमगादड़ - डॉ.वेदप्रताप वैदिक (21 May, 2008)
  262. हिंदी की हत्या के विरुद्ध -प्रभु जोशी
  263. विसंस्कृतिकरण– विदेशी भाषा का मोह
  264. प्रयोजनमूलक हिन्दी - डॉ. वखतसिंह गोहिल
  265. इक्कीसवीं सदी की चुनौतियाँ और हिन्दी - डॉ. हेमलता महिश्वर
  266. राष्ट्रभाषा हिन्दी की श्रीवृद्धि में क्षेत्रीय भाषाओं का योगदान
  267. राष्ट्रवाणी (पण्डित गोपालप्रसाद व्यास कृत 'बिन हिन्दी सब सून'से)
  268. हिन्दी ही मेरे लिए भारतमाता है (पण्डित गोपालप्रसाद व्यास)
  269. हिंदू-हिन्दी-हिंदुस्तान (जनोक्ति.कॉम)
  270. विश्व में हिंदी फिर पहले स्थान पर (डॉ. जयंती प्रसाद नौटियाल द्वारा कृत भाषा शोध अध्ययन 2007 का निष्कर्ष)
  271. हिन्दी के बारे में विभिन्न महापुरुषों के वचन
  272. महापुरुषों के अनमोल विचारों का संग्रह हिन्दी में

अंग्रेजी में लेख/समाचार

  1. Super 30 founder Anand Kumar stresses on the need to teach in mother tongue (सितम्बर २०१८ ; इण्डिया टुडे)
  2. The role of Hindi in improving international cooperation ( शशि शेखर ; अगस्त २०१८ )
  3. No Conflict between Hindi and Regional State Languages (10 march 2018 , Rajindar Sachar)
  4. How Hindi and Tamil are taking over cricket commentary in India ( Jaideep Vaidya ; फरवरी २०१७)
  5. Why Modi chose Hindi medium to pitch India to the world (January 28, 2018, Swapan Dasgupta)
  6. Why pushing Hindi at UN an expression of India’s soft power, not chauvinism (January 2018)
  7. India ready to meet all costs to make Hindi an official UN language (January 2018)
  8. Friends of Hindi in the South, abroad (September 2017, RK Sinha)
  9. Why Ramachandra Guha’s Claims About ‘Hindi Revivalism’ Are Logically Bankrupt (July 2017 , Vivek V Gumaste)
  10. Are we finally getting over our obsession with English as a benchmark of competency? (जून २०१७)
  11. The rise of Hinglish: How the media created a new lingua franca for India's elites (June 2017 ; Scroll)
  12. Come, Fall in Love With Hindi.... (हिन्दी अकादमी)
  13. Diversity in language (Regina Naidu, March 09, 2017)
  14. Hindi Language is Spreading Rapidly (January 11, 2017 ; Mahaveer Sanglikar)
  15. All of us must learn and respect other Indian languages: PM Narendra Modi’s message at Sardar Patel exhibitiona (अक्टूबर, २०१६)
  16. A Plea for Hindi (राम चौधरी, भौतिकी विभाग, न्यू यॉर्क स्टेट विश्वविद्यालय, ओस्वेगो )
  17. What will it take for us to Indianise our internet? (जुलाई २०१६ )
  18. Government for making mother tongue medium of instruction in schools (वेंकैया नायडू ; अप्रैल २०१६)
  19. The Role Of Indigenous Languages In India’s Development (दिसम्बर २०१५ ; S Subrahmanyam)
  20. The Unsuitability of English ( November 23, 2015 by Geoffrey Pullum)
  21. Lost in translation: For Indian media obsessed with English, Modi's Hindi speeches lead to biased reportage (नवम्बर २०१५ ; Seema Kamdar)
  22. Why India Shouldn't Move Away From the Hindi Script (By Akhilesh Pillalamarri, September 03, 2015)
  23. Why writing Hindi in Roman rather than Devanagri would be a disaster ( केशव गुहा, अगस्त २०१५)
  24. How English Ruined Indian Literature (AATISH TASEER, MARCH 19, 2015)
  25. How English Ruined Indian Literature (By AATISH TASEER ; MARCH 19, 2015)
  26. Language and Basic Rights in India: Beyond English (जुलाई २०१४ ; Akhilesh Pillalamarri)
  27. Macaulay's Children (Subhash Kak)
  28. Google predicts India will be largest net mkt (Times of India)
  29. Rise of Hindi Portals (Techtree dot com)
  30. Is the Web going the Hindi way? (Localization Labs)
  31. English language affecting mother tongue - By Mithun Dey
  32. English isn't the Only Language of the Web
  33. Writing the Web’s Future in Numerous Languages
  34. No language has progressed like Hindi (Ramesh Dave)
  35. Google predicts India will be largest net mkt (Times of India)
  36. Rise of Hindi Portals (Techtree dot com)
  37. Is the Web going the Hindi way? (Localization Labs)
  38. English language affecting mother tongue - By Mithun Dey
  39. English isn't the Only Language of the Web
  40. Writing the Web’s Future in Numerous Languages
  41. India: Common script can unite (Shankara Saran)
  42. Don't teach English to your children in Class I (MS Swaminathana)
  43. The Rise of Hindi (Hindustan Times, New Delhi, July 20, 2010)
  44. The Rise of Hindi (Hindustan Times, New Delhi, July 20, 2010)
  45. Authorities ban mixed English words "ungelivable" in publications
  46. Englishman trashes myths about English (टाइम्स आफ इण्डिया)
  47. Poke Me: Why English should not be the medium of instruction in India (The Economic Times)
  48. Is premature English making India a super-dunce? (Swaminomics)
  49. पैट्रिसिया रायन: ज़बरदस्ती इंग्लिश न थोपें !
  50. English is a big obstacle in the path of India’s development (उतिष्ठ जाग्रत)
  51. The rising power of Hindi (बिजनेस स्टैण्डर्ड ; दिसम्बर २०१२)
  52. The Dominance of Angreziyat in Our Education (जून २०१३)
  53. 10 Reasons why Hindi Is Increasingly Gaining Popularity in United States Of America (अगस्त, २०१३)
  54. Increasing Popularity of Hindi Newspapers in India (अक्टूबर २०१३)
  55. Google eating into Wikipedia page views? Hindi Wikipedia page view increased by 34& in 2013 (Times of India, Jan 2014)
  56. Hindi becoming the language of sports commentary (फरवरी २०१४)
  57. ‘Indian languages need to be strengthened’ (मई २०१४)
  58. No more English, Modi chooses Hindi for talks with foreign leaders (जून २०१४ ; इण्डियन एक्सप्रेस)
  59. Modi, Hindi and why language is power (जून २०१४ ; शोनू नंगिया , Associate Professor of Foreign Languages. He teaches French and Spanish at Louisiana State University at Alexandria (USA))
  60. 'We Want Hindi': In Tamil Nadu, New Demand Speaks Language of Change (जून २०१४ ; एन डी टी वी)
  61. Indian businessmen announce grant to promote Hindi in Israel (जून २०१४ ; इकनॉमिक टाइम्स)
  62. Hindi Chauvinism Or Anti-Hindi Bias? (जुलाई २०१४ ; बिजनेस इनसाइडर)
  63. From Japan to US to Russia, Modi will speak in Hindi (जुलाई २०१४ ; हिन्दुस्तान टाइम्स)
  64. English medium education and its place in India (जुलाई २०१४ ; नीतिसेन्ट्रल)
  65. A check for linguistic discrimination (अगस्त २०१४ ; जागरण सम्पादकीय)
  66. Is Hindi making a comeback in India after years of pursuit of English? (अगस्त २०१४ ; वाशिंगटन पोस्ट)
  67. Hindi Literary Symposium a big hit in South Africa (अगस्त २०१४ ; इकनॉमिक टाइम्स)
  68. Beyond the Hindi heartland (अगस्त २०१४ ; हिन्दुस्तान टाइम्स)
  69. To Study or Not to Study English: India Debates (अगस्त २०१४ ; एन डी टी वी)
  70. Hindi rapidly gaining popularity in Arunachal Pradesh (अगस्त २०१४ ; डी एन ए)
  71. How Hindi became the language of choice in Arunachal Pradesh (अगस्त २०१४)
  72. Hindi outpaces English globally: Linguistic survey (नवम्बर २०१४ ; सिफी)
  73. The English Class System (Mar 1, 2011 by Sankrant Sanu in Education)
  74. इंग्लिश मीडियम सिस्टम, दैट इज ‘अंग्रेजी राज’: ‘भ्रष्टाचार’, ‘शोषण’, ‘गैरबराबरी’ की व्यवस्था पर ‘सांस्कृतिक ठप्पा’ अश्विनी कुमार
  75. The English Class System (2003 , Sankrant Sanu )
==पुस्तकें==
*भाषा और प्रौद्योगिकी (लेखक - विनोद कुमार प्रसाद)
*अंग्रेजी माध्यम का भ्रमजाल (संक्रान्त सानू)

अंग्रेजी अनेक समस्याओं की जननी है...

$
0
0
वे सारे विचार आधारहीन सिद्ध हो चुके हैं जो अंग्रेजी के महत्व को बहुत बढाचढाकर पेश करते थे।   इसके उलट अंगरेजी के कारण अनेक क्षेत्रों में भारत को बहुत हानि हुई है। उसमें से सबसे अधिक हानि भारत में शिक्षा की हुई है।  अंगरेजी के कारण चारों तरफ रट्टामार शिक्षा का बोलबाला हो गया है, क्रिटिकल चिन्तन की हमारी परम्परा गायब होने के कगार पर है।

नए अविष्कार, नए विचार और नई सोच पैदा करने के लिए मातृभाषा में ही छात्रों को शिक्षा देना पहली जरूरी शर्त है।  भारतीय भाषा ओं के पक्ष में बहुत से तर्क हैं-

* उत्तरोत्तर प्रगति करने वाले चीन-जापान-इस्राइल ने मातृभाषा को ही महत्व दिया

* अंग्रेजी पर आश्रित होने के कारण भारत में नए आविष्कारों का टोटा पड़ा।

* दशकों से नई सोच-नए विचार विश्व पटल पर गौण हो गए हैं।

* जब अपने भारत में मातृभाषा (संस्कृत आदि) का वर्चस्व था, तब हम दुनिया में सभी क्षेत्रों (गणित, साहिय, प्रौद्योगिकी, विज्ञान आदि ) में अग्रणी (विश्वगुरु और् सोने की चिड्िया) थे।  हमने विश्व को शून्य दिया, बीजगणित, कैलकुलस आदि दे।

* अंगरेजी भाषा लोकतन्त्र के नाम पर कलंक है। इस देश के ४५ प्रतिशत लोग हिन्दी बोलते हैं जबकि मुसकिल से ५ प्रतिशत लोग टूटी-फूटि अंगरेजी बोल पाते हैं। पूरा देश अंगरेजी सीखने में बहुत अधिक समय बर्बाद कर रहा है। इस समय को विज्ञान प्रौद्योगिकी आदि के उन्नत और गहन अध्ययन में लगाकर देश का आर्थिक उन्नयन किया जा सकता है।

हिन्दी गिनती श्रेष्ठतर है

$
0
0
हिन्दी की गिनती अंग्रेजी की गिनती से कई मामलों में श्रेष्ठतर है।

सबसे बडी बात यह है कि हिन्दी गिनती पढने-लिखने में छोटी होती है, बोलने में कम समय लगता है।

 उदाहरण-

सोलह -- सिक्स्टीन
बीस -- ट्वेन्टी
तीस -- थर्टी
सौ -- हन्ड्रेड
एक हजार -- वन थाउजेन्ड
दस लाख -- वन मिलियन

 इसी तरह हिन्दी का पहाडा भी रटने और बोलने में आसान और छोटा होता है।

Article 0

Article 0


Article 0

Article 1

Article 0

गाँवों के लिये डाक्टरों का 'निर्माण'

$
0
0

हाल में ही भारत के चिकित्सकों एवं चिकित्सा-छात्रों द्वारा गाँवों में काम करने का विरोध किया गया। यह अत्यन्त निन्दनीय है और इसका विरोध होना चाहिये। किन्तु इससे अधिक आवश्यकता भविष्य में चेतने और सम्यक योजना बनाने की है कि ऐसी स्थिति ही निर्मित न होने दी जाय।


इस सन्दर्भ में मेरे कुछ सुझाव हैं:

०) ग्रामीण क्षेत्रों में स्थित विद्यालयों का बाकायदा 'ग्रामीणविद्यालय'के रूप में चिन्हित किया जाय।

१) इन विद्यालयों में पढ़े विद्यार्थियों को मेडिकल कालेजों में प्रवेश के लिये कम से कम ५०% काआरक्षणहो।

२) इस आरक्षण के विरुद्ध उनसे शपथ-पत्रभरवालियाजायकि उन्हे ग्रामीण क्षेत्रों में कम से कम १० वर्ष तक सेवा देनी होगी।

३) ग्रामीण क्षेत्रों में काम करने के बदले उन्हें 'असुविधाबोनस'दिया जाय।

४) इसी तरह की व्यवस्था ग्रामीण क्षेत्र में पढ़ाने के लिये अध्यापकों के लिये की जा सकती है।


मेरा मानना है कि भारत में सबसे पहले दो ही 'वर्ग'हैं: शहरीऔरग्रामीण। अन्य वर्ग इसके बाद आते हैं।



प्राचीन भारतीय तकनीकी शब्दावली

$
0
0
अंशुबोधिनी नामक  के बारे में पढ़ रहा था।  उसके अध्यायों के नाम पढ़कर सहसा लगा कि प्राचीन भारतीय ग्रंथों से वैज्ञानिक और तकनीकी शब्दावली छांटकर  संकलित करना बहुत उपयोगी रहेगा।  जब भी किसी ज्ञान विज्ञान का विकास  होता है तब शब्दावली  साथ  जाती है  या यों  कहें कि शब्दावली और ज्ञान -विज्ञान एक साथ विक्सित होते हैं आगे-पीछे  नहीं।

प्राचीन भारतीय तकनीकी शब्दावली को संकलित  लाभ होंगे. इससे भारत    के प्राचीन तकनीकी और  प्रौद्योगिकीय विकास  वास्तविक चित्र  सामने आएगा, हमें किस प्रकार से तकनीकी शब्दों का निर्माण करना चाहिए-  इसका दिशाबोध मिलेगा. प्राचीन भारतीय किस प्रकार से  विषयों पर लिखते थे,   यह पता चलेगा। उनकी अध्याय-योजना कैसी होती थी- यह पता   चलेगा।

सबसे पहले तो अंशुबोधिनी के आठ प्रकार  नाम देखिए-

      शक्त्युद्गमो भूतवाहो धूमयानश्शिखोद्गमः। अंशुवाहस्तारामुखो मणिवाहो मरुत्सखः॥
 
अर्थात,   शक्त्युद्गमः  भूतवाहः धूमयानः शिखोद्गमः अंशुवाहः तारामुखः मणिवाहः  और मरुत्सखः नामक ८ प्रकार के विमान  होते हैं। 

विमान के ३२ रहस्य

वैमानिक शास्त्र नामक ग्रन्थ में विमानचालक (पाइलॉट) के लिये ३२ रहस्यों (systems) की जानकारी आवश्यक बतायी गयी है। इन रहस्यों को जान लेने के बाद ही पाइलॉट विमान चलाने का अधिकारी हो सकता है। ये रहस्य निम्नलिखित हैं-

मांत्रिक, तान्त्रिक, कृतक, अन्तराल, गूढ, दृश्य, अदृश्य, परोक्ष, संकोच, विस्तृति, विरूप परण, रूपान्तर, सुरूप, ज्योतिर्भाव, तमोनय, प्रलय, विमुख, तारा, महाशब्द विमोहन, लांघन, सर्पगमन, चपल, सर्वतोमुख, परशब्दग्राहक, रूपाकर्षण, क्रियाग्रहण, दिक्प्रदर्शन, आकाशाकार, जलद रूप, स्तब्धक, कर्षण। 
 
बाद में इंटरनेट पर देखा तो एक अच्छी  संस्कृत तकनीकी शब्दावली भी मिली-
http://www.hamsi.org.nz/p/blog-page_19.html

Viewing all 103 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>